Leonardo. Opera Omnia, widok wystawy / exhibition view, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa / Warsaw, foto: artdone
Pracując wiele lat na wystawach i ekspozycjach muzealnych zdarzało mi się słyszeć, od mniej zorientowanych zwiedzających, pytanie – czy to są oryginały? Na takie pytanie odpowiadałem z lekko pobłażliwym uśmiechem – tak, oczywiście. Właśnie od tego są muzea, abyśmy mogli w nich oglądać prawdziwe dzieła sztuki. Od jakiegoś czasu zbieram przykłady pojawiania się w ekspozycjach muzealnych reprodukcji. To się zdarza. Czasami jest to uzasadnione, czasami niepotrzebne – zagadnienie jest ciekawe i mam nadzieję, że kiedyś podzielę się swoimi obserwacjami. Niestety już w tej chwili muszę napisać o aktualnej propozycji Muzeum Narodowego w Warszawie. Nie jest moim celem krytyka miejsca, w którym wiele lat pracowałem i nadal czuję się z nim związany. Wręcz przeciwnie – na mojej stronie regularnie pojawiają się relacje z wystaw tutaj organizowanych (por. galeria Kolekcja PKO Banku Polskiego I, galeria Niepodległość w Muzeum Narodowym w Warszawie I lub post Wystawa dla dorosłych). Oglądając w tym tygodniu sale wystaw czasowych MNW muszę podzielić się kilkoma refleksami, które właściwie mają bronić honoru muzeum.
Obecnie można w MNW oglądać pokaz cyfrowy „Leonardo. Opera Omnia”. Proszę zwrócić uwagę, że samo muzeum nie używa słowa wystawa tylko pokaz. I rzeczywiście mamy do czynienia z prezentacją 17 reprodukcji dzieł Leonarda da Vinci w skali 1 : 1. Czemu jest to pokaz cyfrowy? Pojęcia nie ma. Może dlatego, że to fotografie cyfrowe? Skądinąd większość dość słabej jakości. A może dlatego, że cyfrowy to taki nowoczesny? I tak lepiej brzmi? Mogą się zdarzyć tacy, którzy stwierdzą, że przecież taki pokaz to nic złego. Nie da się wszystkich obrazów Leonarda zgromadzić w jednym miejscu. Ostatnio udało się zebrać ponad połowę w Londynie i było to już ogromne osiągnięcie (por. galeria (Wyjątkowy) Leonardo w Londynie). Trwają spekulacje, ile obrazów pojawi się na wielkiej wystawie przygotowywanej na ten rok w Luwrze. W tym roku mamy 500-lecie śmierci artysty i dlaczego nie dać możliwości warszawskiej publiczności zobaczenia arcydzieł mistrza w reprodukcjach? Gdyby tego typu impreza odbyła się w innym miejscu – Pałacu Kultury i Nauki, Stadionie Narodowym czy centrum handlowym – to bym tego tekstu nie pisał. Gdzieniegdzie można zobaczyć różne pokazy multimedialne, sam taki widziałem w Mediolanie, choć raczej podobnych miejsc unikam. Dlaczego więc nie w Muzeum Narodowym? Ponieważ takich rzeczy w prestiżowym muzeum sztuki się po prostu nie robi. Może ktoś się zapytać – dlaczego? Ano dlatego, że muzea są od tego, aby umożliwić nam kontakt z autentyczną sztuką. Do reprodukcji mamy łatwy dostęp pod wieloma postaciami. Nic nie zastąpi jednak przepychania się w tłumie, aby chociaż z daleka zobaczyć Monę Lisę w Luwrze. Kopia „Ostatniej Wieczerzy”, nawet naturalnych rozmiarów, nie odda wrażenia, kiedy wchodzimy do refektarza przy kościele Santa Maria delle Grazie w Mediolanie. Współczesny świat zalewa nas powielaniem i reprodukcyjnością. Muzeum jest miejscem, w którym chcemy zobaczyć i przeżyć coś autentycznego. Nie chcemy się zastanawiać, czy oglądamy podróby. Dlatego uważam za grzech ciężki pokazanie 17 reprodukcji dzieł Leonarda, ale równie poważną winą jest dowieszenie do nich repliki obrazu Vincenta Sellaera „Leda z łabędziem” ze zbiorów MNW. Bez podpisu zresztą! To urąga wszelkim zasadom muzealnym. Co z tego, że jest to praca inspirująca się pomysłami Leonarda. Widz już naprawdę nie wie co ogląda. Ktoś powie – to prawdziwego obrazu od reprodukcji nie da się odróżnić? No cóż… Gdybym nie pracował wiele lat jako edukator muzealny może też bym się pytał. Ale z doświadczenia wiem, jak niebezpieczne jest używanie reprodukcji w ekspozycjach muzealnych. Nic nie pomoże podpieranie się autorytetem profesora, znawcy Leonarda, który dokonał wyboru dzieł. Ani Ambasady Włoskiej czy Włoskiego Instytutu Kultury, przy udziel których pokaz został zrealizowany. Po prostu nie ma usprawiedliwienia dla czegoś takiego.
Tytuł mojego tekstu może się wydać clickbaitowym chwytem, których teraz mamy pełno w sieci. Ale ja naprawdę uważam, że taki pokaz to skandal. Nie tylko mi osobiści jest przykro, ale też wiem co czują pracownicy Muzeum Narodowego w Warszawie. To oni na co dzień dbają, abyśmy doznawali tutaj prawdziwych wzruszeń i emocji. To też obraza dla prezentowanych obok prac Augusta Zamoyskiego ze spuścizny, którą właśnie udało się pozyskać. Nie jest tajemnicą, że pomysłodawcą pokazu cyfrowego Leonarda jest urzędujący od niedawna dyrektor Jerzy Miziołek. Nie będę wchodził głębiej w temat, sytuację w MNW celnie ukazała Małgorzata Piwowar w tekście dla „Rzeczpospolitej”, do którego odsyłam (por. „Niejasne plany, chaos decyzyjny”). Ja się po prostu teraz zastanawiam, co będę odpowiadał na pytanie – czy to są oryginały?
aktualizacja (17.05.2019) jedyny oryginalny obraz na pokazie zniknął z ekspozycji…
Przemysław Głowacki (artdone)
Leonardo. Opera Omnia – 14.05.2019-30.06.2019 – Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa / Warsaw
Leonardo da Vinci. The Language of Faces, widok wystawy / exhibition view, Teylers Museum, Haarlem
