Czy dialog jest potrzebny?

Tagi

barok baroque, malarstwo painting, renesans renaissance

por. galeria Między Madrytem a Bazyleą I

Czy dialog jest potrzebny, czyli kilka pytań prosto z Bazylei.

Wygląda na to, że zamiast pisać o wielkich i ważnych wystawach, które ostatnio widziałem (w Londynie – Hockney i sztuka radziecka 1917-1932, w Zurychu Kirchner [por. galeria Ernst Ludwig Kirchner. Okres berliński I], w Bazylei Monet [por. galeria Claude Monet. Światło i kolor I]) – poświęcę kilka słów wydarzeniu dużo mniejszej rangi. I choć wymienione wystawy zasługiwałyby dużo bardziej na recenzję, to wystawa „¡Hola Prado! Dwie kolekcje w dialogu” (por. galeria Między Madrytem a Bazyleą I) skłoniła mnie do kilku refleksji, którymi chciałbym się podzielić. A właściwie zadać pytania, na które nie do końca sam znam odpowiedzi. Miałem przyjemność uczestniczyć w otwarciu wystawy zorganizowanej przez Muzeum Sztuki w Bazylei we współpracy z madryckim Prado. Piszę przyjemność, choć nie jestem szczególnym miłośnikiem takich imprez. Wernisaż składał się z trzech wystąpień, następnie wina i czipsów. Jednak nastrój panujący w czasie przemówień znacząco różnił się od tego co sobie zwyczajowo wyobrażamy. Każdy z prelegentów, przy okazji przekazania merytorycznych informacji o wystawie i jej organizacji, potrafił wywołać śmiech publiczności. Nie były to salwy śmichu, ale było to świadectwo lekkości przemówień, a przede wszystkim uwagi i zasłuchania publiczności. A to rzecz wyjątkowa przy takich okazjach.
Wystawa „¡Hola Prado!” jest rewanżem za wypożyczenie w 2015 roku do Madrytu 10 najlepszych obrazów Picassa z kolekcji w Bazylei, które prezentowane były w Wielkiej Galerii Prado (por. galeria 10 x Picasso). Było to możliwe w związku z rozbudową Kunstmuseum i jego czasowym zamknięciem. Teraz 26 obrazów z Hiszpanii, od późnego średniowiecza do czasów Oświecenia, pokazywanych jest w niedawno otwartym skrzydle muzeum w Bazylei. Zostały one uzupełnione o dzieła wybrane z kolekcji własnej. W większości dobrano je w pary, które mają wejść ze sobą w tytułowy dialog. W efekcie powstała średniej wielkości wystawa, o której plusy i minusy chciałbym się zapytać. Wybór oddaje charakter obu kolekcji. Obrazy sprowadzone z Madrytu to głównie dzieła włoskich oraz hiszpańskich mistrzów renesansu i baroku. Bazyleę reprezentuje przede wszystkim malarstwo północne. Są wyjątki odwracające ten porządek. Dla przykładu wizerunek Georga Zorera autorstwa augsburskiego portrecisty Christophera Ambergera pochodzi z kolekcji Prado, a dwa obrazy hiszpańskie ze zbiorów Kunstmuseum. Jakie znaczące dzieła przyjechały z Hiszpanii? Zacząć trzeba od Tycjana na czele z „Alegorią Religii”, znany Velázquez i mało znany, za to duży Goya. Ze strony szwajcarskiej trzeba wymienić wczesnego, ale ważnego Rembrandta i przede wszystkim dzieła Hansa Holbeina Młodszego, z których Bazylea słynie. Na tym właściwie kończą się znane nazwiska. Oczywiście nie kończą się dobre obrazy, obie kolekcje mają zbiory na najwyższym poziomie. Nie zawsze nazwiska są najważniejsze. Takie wystawy to okazja, aby zwrócić uwagę na interesujące obrazy mniej znanych artystów. Przykładem może być świetne „Boże Narodzenie” prekursora baroku Frederico Barocciego, być może jego najbardziej popularny obraz. W portrecie jak zwykle trzyma poziom Giovanni Battista Moroni, a w martwej naturze Sebastian Stoskopff. W tym ostatnim gatunku prawdziwym arcydziełem jest obraz Felipe Ramíreza, oddający doskonale klimat hiszpańskiego baroku. Ucieszył mnie też wybór obrazu nieznanego francuskiego malarza przedstawiający personifikację chrześcijańskiej duszy przyjmującej na swoje ramiona krzyż. Ikonografia tego obrazy przyciągnęła mój wzrok w zeszłym roku na ekspozycji stałej w Prado. Jest to tak zadziwiające przedstawienie, że mimo anonimowego autora wybija się na tle tej ogromnej kolekcji. Wymieniłem kilka przykładów, bo tego typu wystawa jest okazją do wyłapania dzieł oryginalnych, interesujących z różnych powodów. Wiele spełnia to kryterium. Taka wystawa jest też okazją zobaczenia na wyjeździe arcydzieł przynoszących dreszczyk emocji nazwiskiem autora. Jak to się mówi – arcydzieł, znanych i lubianych. Trochę mi tego na tej wystawie brakuje. Mam wrażenie, że ostatnie prezentacje kolekcji Prado w Ameryce i Australii trochę więcej tego dreszczyku przynosiły (por. galeria Prado World Tour). A do Szwajcarii z Hiszpanii przecież aż tak daleko nie jest.

Najjaśniejszą stroną wystawy powinna być w tym przypadku realizacja jej koncepcji. Skoro brakuje arcydzieł, można skupić się na obrazach mniej znanych. Wybór dzieł ciekawych, które można ze sobą w zaskakujący sposób zestawić, daje duże możliwości. Czy aby na pewno? Zacznijmy od najbardziej ekscytującego połączenia tej wystawy. „Martwy Chrystus” Hansa Holbeina Młodszego zawisł obok „Baranka Bożego” Francisco de Zurbarána. Choć to różne epoki i sposoby obrazowania, to w obu przypadkach mamy mocny, właściwie wstrząsający przekaz. Dwa fascynujące dzieła dwóch wybitnych twórców. Jakby tego było mało do tej pary dodano jeszcze dwa obiekty. Studium przedstawiające owieczkę Holbeina oraz „Ukrzyżowanego Chrystusa z malarzem”, którym jest sam Zurbarán. Rysunek można uznać za rodzaj ciekawostki, za to niezwykły autoportret artysty jest wyjątkowy sam w sobie. Dopełnia parę obrazów, przed którymi my jesteśmy postawieni tak jak malarz trwa pod krucyfiksem. My kontemplujemy malowidła, tak jak Zurbarán wpatruje się w twarz umęczonego Zbawiciela.

Jakie jeszcze zestawienia można wymienić? Które wiszące obok siebie obrazy przyciągną naszą uwagę? „Święty Hieronim” Lorenza Lotta sąsiaduje z tym samym tematem ukazanym przez Hansa Memlinga. Nie odbiera to oryginalności ekstazie ukazanej przez włoskiego mistrza, ale służy wyłącznie porównaniu malarstwa Południa i Północy. I to na przykładzie malarzy żyjących w różnym czasie. Układ wystawy jest tematyczny, portrety zestawione są z portretami, pejzaże z pejzażami, martwe natury z martwymi naturami. I zazwyczaj niewiele z tego wynika. Chwilę się zastanawiałem co łączy „Chustę św. Weroniki” Jacopo Amigoniego z „Bożym Narodzeniem” Hansa Baldunga Griena. Połączenie wydaje się bardzo oryginalne, ale odpowiedź jest prosta – putta, czyli znowu nie wychodzimy poza dość płytką ikonografię. Wyjątkowo zirytowało mnie zestawienie „Ecce Homo” Tycjana z „Biczowaniem” Holbeina. W pierwszej chwili wydaje się ciekawe, dwaj wielcy twórcy w tematyce pasyjnej. Obraz wenecki (nie przeszkadza mu to, że jest uznawany za częściowe dzieło warsztatu) to przykład późnej twórczości mistrza. Obraz Holbeina powstał w Bazylei, kiedy ten dopiero zaczynał karierę. Gdyby były dwa późne obrazy, lub dwa wczesne, ale tak? Co z tego wynika? Zestawienie obrazów narracyjnych Rembrandta i Murilla wydaje się być przykładem porównania formalnego – dwa małe, tłoczne obrazy dwóch barokowych malarzy. Jakieś głębsze wnioski? Jakikolwiek dreszczyk? Mnie zainteresowało jeszcze powieszenie obok siebie 4 obrazów przedstawiających Św. Jana Ewangelistę. Choć obraz z warsztatu El Greca pasuje tu jak pięść do nosa, to do barokowych obrazów nic nie mam – ładnie zestawione. Ale mnie i tak najbardziej przyciągnął obraz łączony z warsztatem Leonarda da Vinci. Mimo, że tak jak większość dzieł naśladowców mistrza dość paskudny.
Coś tam jeszcze by się znalazło, kilka par może skłonić do pewnych refleksji. „Martwy Chrystus” i „Agnus Dei” wybijają się szczególnie. Gdyby takich konfiguracji było więcej. Czy zaszwankowała zbyt prosta koncepcja? Czy jej wykonanie? Zbyt obszerne potraktowanie tematu? Te pytania pozostawiam otwarte. Tylko dodam, że nie przekreślam tej wystawy zupełnie, widzę sporo jej pozytywów. Rozumiem też, że jest to wystawa ‘oszczędnościowa’, kiedyś już na ten temat na ‘artdone’ pisałem (por. post Bezbarwnie w NGL). Takie też są potrzebne. Towarzyszy jej bardzo zgrabny katalog, niedrogi (co też jest ważne), ale ma się wrażenie, że podwójnie omawiane dzieła mogłyby być omówione oddzielnie. I nic by się nie stało. Wzbudził za to moje wątpliwości tytuł wystawy. Unika szczęśliwie określenia ‘arcydzieła z…’, zresztą w tym przypadku niezbyt byłoby to na miejscu. Jednak uważam go za wyjątkowo banalny. Odpowiedź otrzymałem na wernisażu, tytuł wymyślony został przez szefa działu marketingu. Nikt mnie nie musi przekonywać jak ważny jest to dla każdego muzeum dział. Ale może jednak tytuły niech nadają autorzy wystaw? Kurator na otwarciu skomentował go dowcipem, ale mam wrażenie, ze też nie był zachwycony. Jeżeli ktoś odwiedzi Bazyleę w wakacyjnym okresie to polecam wizytę na wystawie „¡Hola Prado!”. Warto wyrobić sobie własne zdanie i zobaczyć sporo ciekawych prac. A podróżujących do Madrytu ostrzegam, że w Prado brakuje kilku obrazów, jednak nie tych najważniejszych.

¡Hola Prado! Zwei Sammlungen im Dialog / ¡Hola Prado! Two Collections in Dialogue – 08.04.2017-20.08.2017 – Kunstmuseum Basel, Bazylea

Wystawy 2016 – podsumowanie część I

Tagi

barok baroque, renesans renaissance, starożytność ancient art, średniowiecze Middle Ages

Koniec roku już niedługo, nadszedł czas przypomnienia sobie najciekawszych wystaw ostatnich 12 miesięcy. Wzorem zeszłego roku (por. post Wystawy 2015 podsumowanie I oraz post Wystawy 2015 podsumowanie II) swoją kompilację muszę podzielić na dwie części. Zaczniemy od sztuki dawnej, a potem zajmiemy się nowoczesnością i współczesnością. Ograniczam się prawie wyłącznie do wystaw, które widziałem i prawie wyłącznie do tych, które rozpoczęły się w 2016. Prawie – jak wiadomo – robi różnicę, więc nie muszę się trzymać tych zasad zbyt restrykcyjnie. Nie będzie w tym roku wyodrębnionej listy wystaw najgorszych. Po pierwsze dlatego, że mało było wystaw, które mógłbym uznać za wyjątkowo złe. Po drugie, że lepiej skupiać się na pozytywach.

STAROŻYTNOŚĆ / ŚREDNIOWIECZE

Wystaw sztuki najdawniejszej jest organizowanych bardzo niewiele. Imponująca była ostatnia wystawa poświęcona starożytnemu Egiptowi w British Museum (por. galeria Zatopione skarby Egiptu I). Pamiętam jak wiele lat temu oglądałem w Berlinie ekspozycję poświęconą temu samemu tematowi, czyli odkryciu dwóch starożytnych miast, które znajdują się na dnie morza niedaleko Aleksandrii. Podobnie jak wtedy w stolicy Niemiec, również i w Londynie wykorzystano możliwość stworzenia scenografii wprowadzającej w klimat archeologii podmorskiej. W British Museum opowiedziano nie tylko historię sensacyjnych znalezisk, ale również ukazano szerszą panoramę cywilizacji egipskiej. Głównym atutem wystawy było sprowadzenie więszości zabytków z Egiptu, na czele z monumentalną rzeźbą przedstawiąjącą prawdopodobnie boga urodzaju Hapi, wydobytą oczywiście z morskich fal.

Skoro jesteśmy już w British Museum to warto wspomnieć o wystawie poświęconej Sycylii (por. galeria Sycylia i jej kultura I) ambitnie pokazującej wszystkie najwiażniejsze okresy z historii tego wielokulturowego regionu. Zaczynając od czasów prehistorycznych, poprzez starożytne cywilizacje Grecji i Rzymu, do rozwoju w czasach średniowiecza i wpływów bizantyjskich, normandzkich i islamskich. Wystawa się skończyła, zabytki powróciły do Włoch, a także muzeów w innych krajach, ale pozostał katalog, który jest najlepszym przewodnikiem po historii największej na Morzu Śródziemnym wyspy. Mam wrażenie, że najważniejszą ekspozycją sztuki czasów średniowiecza jest nadal trwająca w Muzeum Wiktorii i Alberta wystawa angielskiego haftu (por. galeria Arcydzieła hafciarstwa angielskiego). To wyjątkowa prezentacja, gdyż bogate zbiory kolekcji własnej uzupełniono o jedyne w swoim rodzaju wypożyczenia. Udało się sprowadzić zabytki z Muzeów Watykańskich, Metropolitan Museum w Nowym Jorku i Muzeum Cluny w Paryżu, ale też ze skarbców kościelnych. Opus Anglicanum, gdyż tak nazywano dzieła mistrzów hafciarstwa z Anglii, był fenomenem w całej średniowiecznej Europie. Obecnie zabytki są wypłowiałe i nadszarpnięte zębem czasu, ale nadal stanowią świadectwo wspaniałości tamtej epoki. Na wystawie zgromadzono nie tylko najlepsze przykłady tkanin, ale też ukazano rozwój haftu w kontekście innych dziedzin sztuki – malarstwa miniaturowego czy innych wyrobów rzemiosła artystycznego.

HIERONIM BOSCH

Rok 2016 w świecie wystaw należał bez wątpienia do niderlandzkiego mistrza Hieronima Boscha, zmarłego dokładnie 500 lat temu. Kiedy pojawiły się zapowiedzi wielkich rocznicowych wystaw w ’s-Hertogenbosch i Madrycie nie przypuszczałem, że będą to dwie różne wystawy. Przecież malarskich dzieł Boscha jest raptem około 20 i prawie wszystkie zostały sprowadzone na obie wystawy. Dlaczego muzea nie były w stanie zgodnie współpracować? Wystawę w Holandii (por. galeria Hieronim Bosch. Wystawa stulecia I) poprzedzał kilkuletni projekt badawczo-konserwatorski. Ostatnie badania wprowadziły spore zmiany atrybucyjne, z którymi specjaliści z Prado się nie zgadzają. Madryckie muzeum, które posiada największą liczbę obrazów Boscha, zdecydowało się wysłać po raz pierwszy do Holandii tryptyk „Wóz z sianem” (por. post Arcydzieło wraca po 450 latach). Jednak w ostaniej chwili odmówiło wypożyczenia dzieł, których autorstwo jest podważane. Większość ważnych dzieł Boscha z wystawy w jego rodzinnym mieście pojechało do Madrytu na zupełnie inną wystawę. W efekcie wystawa Boscha w Hiszpanii (por. galeria Bosch według Prado I) zgromadziła więcej jego obrazów. Czy była lepsza? Trudno powiedzieć. Trzeba przyznać, że obie wystawy były imponujące. Na obu obok dzieł Boscha pojawiły się niezwykle ciekawe zabytki ukazujące jego twórczość w szerokim kontekście. Wystawy przyniosły też dość rzadką sytuację, iż w przypadku kilku obrazów nie mamy aktualnego, jasnego stanowiska dotyczącego atrybucji obrazów. Wydaje mi się, że na większe uznanie zasługuje wystawa w Holandii. Dokładniej przedstawiła zagadnienie rysunku w warsztacie Boscha. Scenografia była bardziej klimatyczna w porównaniu z ascetyczną bielą sal w Prado. A przede wszystkim na uznanie zasługuje niezwykły wysiłek, jaki został włożony w badania i konserwację wielu prac oraz w organizację samej wystawy. W ’s-Hertogenbosch nie ma ani jednego dzieła Hieronima Boscha, a jednak niewielkiemu Noordbrabants Museum udało się na ekspozycji zgromadzić zaskakująco dużą liczbę wypożyczeń. Niewątpliwie obie wystawy były historycznymi wydarzeniami. Pozostał lekki niesmak w związku z brakiem współpracy, ale dzięki niemu odbyły się dwie świetne wystawy.

Zachowanych obrazów Hieronima Boscha jest niewiele, choć za życia był artystą uznanym i jeszcze po śmierci bardzo wpływowym. Zamieszanie związane z rocznicą śmierci uświadomiło, że funkcjonowanie warsztatu Boscha, repliki i kopie, inspiracje jego dziełami to wyjątkowo ciekawe zagadnienia do tej pory w dużym stopniu ignorowane. Muzea wyszukują w swoich magazynach obrazy, które nie są dziełami samego Boscha, ale należą do szerokiej sfery jego oddziaływania. Petersburski Ermitaż odczyścił i pokazuje właśnie swoją wersję głównej kwatery „Ogrodu rozkoszy ziemskich”. W Berlinie trwa pokaz, gdzie obok „Św. Jana na Patmos” autorstwa mistrza eksponowana jest kopia tryptyku „Sądu Ostatecznego” pędzla Łukasza Cranach Starszego. Najciekawszą wystawę poświęconą zagadnieniu oddziaływania Boscha na późniejszą sztukę zorganizowano w tym roku w Hamburgu we współpracy z Muzeami Drezdeńskimi (por. galeria Graficzna tradycja Hieronima Boscha). Dało to dostęp do bogatych zbiorów graficznych, a to właśnie poprzez grafikę w dużej części przenosiły się wzorce czerpane z jego twórczości. Miejmy nadzieję, że tego typu wystaw będzie więcej, bo na następną wystawę twórczości samego Hieronima Boscha nie mamy co liczyć.

RENESANS

Spośród wystaw poświęconych czasom renesansu na wyróżnienie zasługuje próba ukazania kultury całej epoki odrodzenia (por. galeria Metamorfozy renesansowej Europy I). Miała ona miejsce w Zurychu z okazji oddania do użytku nowego skrzydła tamtejszego Muzeum Narodowego. Jest to muzeum o profilu bardziej historycznym niż artystycznym, stąd też wystawa ukazywała ogólnokulturowe zagadnienia, a nie tylko dotyczyła sztuki. Mocny akcent położony został na rozwój drukarstwa, ale też grafiki, której unikalne przykłady wypożyczono z przebogatych zbiorów zuryskiej politechniki (ETH). Gwiazdą wystawy była „Madonna burmistrza Meyera” Hansa Holbeina Młodszego, ale nie zabrakło też wielu innych wyjątkowych dzieł z muzeów całego świata i kolekcji prywatnych m.in. ze zbiorów królowej Elżbiety II oraz XX Liechtensteinu. Wystawa we frankfurckim muzeum Städel dotyczyła wybranego momentu w rozwoju sztuki renesansu – manieryzmu we Florencji (por. galeria Mistrzowie manieryzmu florenckiego I). Bogaty wybór świetnych dzieł, staranna aranżacja (stworzono nawet kopię wnętrza przedsionka Laurenziany projektu Michała Anioła), obszerny katalog czynią z tej wystawy jedno z najbardziej udanych przedsięwzięć w tym roku. Być może nie aż tak efektowna, bo też mniejsza, była wystawa dotycząca malarstwa weneckiego początku XVI wieku (por. galeria Giorgione, Tycjan, Bellini i malarstwo weneckie I) zorganizowana przez Królewską Akademię Sztuk Pięknych w Londynie. Dreszczyk emocji wywoływały słynne dzieła wielkich wenecjan – Giorgiona i Tycjana, na czele z „La Vecchią” autorstwa tego pierwszego, wypożyczoną z weneckiej Akademii. Jednak z równym zaineresowaniem można było oglądać obrazy mniej znanych twórców. Początki Złotego Wieku malarstwa weneckiego to okres intrygujący i tylko można żałować, że wystawa miała tak kameralny charakter.

500 lat temu nie tylko zmarł Hieronim Bosch, ale również z Włoch do Francji przyjechał Leonardo da Vinci. O tym wydarzeniu przypomniała wystawa zorganizowana w ambasadzie włoskiej w Paryżu (por. galeria Leonardo w ambasadzie Włoch w Paryżu). Katalog jej towarzyszący zawiera ostatnio przebadane itinerarium podróży genialnego artysty. Sama wystawa była niewielka, atrakcyjności dodawała jej możliwość obejrzenia pięknych wnętrz ambasady. Z Leonardem jest podobny problem jak z Boschem, obrazów jest bardzo mało i są one pilnie strzeżone przez posiadające je muzea. W Paryżu można było zobaczyć tylko jedno dzieło mistrza – „La Scapiliatę” z Galerii Narodowej w Parmie, piękne studium kobiecej głowy. Trzon wystawy stanowiły dzieła pochodzące z warsztatu Leonarda oraz namalowane przez jego uczniów. Nawet jeżeli nie dorastają klasą obrazom mistrza, to zasługują na większą uwagę historii sztuki (znowu analogia do Boscha).

Ostatnia wystawa dotycząca sztuki renesansu, którą chciałbym zaprezentować, należy do moich tegorocznych faworytów. Aby ją zobaczyć trzeba pojechać do połowy stycznia 2017 roku do Rotterdamu. Sama wystawa przenosi nas do Florencji za sprawą zgromadzonych dzieł Fra Bartolommeo (por. galeria Fra Bartolommeo w Museum Boijmans Van Beuningen). Nikogo nie trzeba przekonywać o znaczeniu sztuki we Florencji na początku XVI wieku. Działali tu Leonardo, Rafael i Michał Anioł, kiedy jednak opuścili stolicę Toskanii najważniejszym malarzem stał się, mocno obecnie zapomniany, Fra Bartolommeo. Po artyście pozostało blisko 1000 rysunków, z czego połowa znajduje się w zbiorach w Rotterdamie. Muzeum Boijmans Van Beuningen nie poszło jednak na łatwiznę, ale starannie je wyselekcjonowało uzupełniając wypożyczeniami z najważnieszych zbiorów rysunkowych na świecie (Uffizi, British Museum, Luwr, Met, Albertina, Berlin). Najtrudniej wypożyczyć dzieła malarskie z czasów renesanu, przeszkodą są względy techniczne, konserwatorskie, ale też czasami ich rozmiary. W Rotterdamie obrazów jest niewiele, ale więcej nie potrzeba. Wystawa ma klarowny układ, wynikający z jej koncepcji, podkreślony świetną scenografią. Wybrane przykłady doskonale ilustrują tajniki warsztatu artysty będącego reprezentantem dojrzałego renesansu.

BAROK

Gdybym musiał się zdecydować, którą wystawę uznać za najlepszą w 2016 roku to chyba bym się zdecydował na prezentację sztuki hiszpańskiej XVII wieku w Berlinie (por. galeria Złoty Wiek sztuki hiszpańskiej I). Na pewno dostarczyła mi największego zaskoczenia swoim rozmachem, wielkością, doborem dzieł. Były na niej i wielkie arcydzieła i mało znane, a ciekawe prace wypożyczone ze słynnych muzeów i zupełnie nieznanych miejsc. Pełna panorama barokowej sztuki hiszpańskiej, uwzględniajaca wszystkie ważne ośrodki, kładąca nacisk na związki pomiędzy malarstwem i rzeźbą, uzupełniona o pokaz rysunków ze zbiorów berlińskich. Wystawę tylko odrobinę uszczuploną można do marca 2017 roku oglądać w Monachium. Na przełomie 2015 i 2016 roku w Amsterdamie miała miejsce wystawa, która również prezentowała hiszpańskich mistrzów (por. galeria Hiszpańskie malarstwo z Ermitażu). W tym przypadku wszystkie dzieła przyjechały z jednego muzeum – petersburskiego Ermitażu. I choć pochodziły z różnych okresów w sztuce to jednak wiek XVII był najpełniej reprezentowany. Skoro jesteśmy przy Hiszpanii to warto wspomnieć o wystawie w Madrycie zbierającej dzieła włoskiego baroku z zbiorów królewskich (por. galeria Włoski barok w Palacio Real de Madrid). Spora ich część przeszła konserwację, wydano solidny katalog (szkoda, że tylko po hiszpańsku). Wiele z tych obrazów było do tej pory mało znanych, gdyż były rozproszone po pałacach i rezydencjach. Teraz zajaśniały należytym blaskiem.

Najsłynnieszym obrazem w zbiorach królewskich w Madrycie jest bez wątpienia późne dzieło Caravaggia „Salome z głową św. Jana”. I tym samym przeszliśmy do następnego wątku barokowych wystaw 2016 roku. Caravaggio to kolejny, po Boschu i Leonardzie, artysta, którego dzieł jest niewlele, a tym samym trudno o zorganizowanie mu wystawy. Ale jego malarstwo było licznie naśladowane przez artystów z wielu stron Europy. Dwie niedawne wystawy dowiodły, że warto bardziej pochylić się nad zjawiskiem caravaggionizmu. Obie uwzględniały kilka obrazów samego Caravaggia, ale ich trzon to prace inspirujących się nim malarzy. Dosyć głośno jest o wystawie caravaggionizmu nadal trwającej w Londynie (por. galeria Caravaggio i caravaggioniści I). Będzie ją można później zobaczyć w Dublinie i Edynburgu. Pozytywne recenzje są w pełni zasłużone. Udało się zaprezentować różne oblicza tego nurtu przy użyciu w większości obrazów pochodzących z brytyjskich kolekcji, ale bardzo starannie dobranych. Odrobinę rozczarowująca jest publikacja towarzysząca wystawie. Choć posiada noty katalogowe o każdym z obrazów, co bardzo lubię, to eseje pozostawiają uczucie niedosytu. Druga wystawa poświęcona caravaggionizmowi odbyła się w Madrycie (por. galeria Caravaggio i malarze z Północy I) i choć była ograniczona do naśladowców pochodzących zza Alp to wcale nie ustępowała poziomem londyńskiej następczyni (tylko dwa obrazy samego Caravaggia powtórzyły się na obu wystawach). To nie koniec zainteresowania caravaggionizmem. W 2017 roku dotrze do Paryża z Nowego Jorku pierwsza wystawa monograficzna najciekawszego malarza francuskiego tego nurtu Valentina de Boulogne (por. galeria Valentin de Boulogne. Francuski Caravaggio? I). A w 2019 roku możemy liczyć na dużą ekspozycję poświęconą holenderskim naśladowcom włoskiego mistrza, która pokazywana zostanie w Utrechcie, a następnie w Monachium.

Tak jak w Rotterdamie zachwycony byłem wystawą Fra Bartolommeo, podobnie duże wrażenie zrobiła na mnie wystawa Herculesa Segersa w Amsterdamie (por. galeria Niesamowity Hercules Segers I). W obu przypadkach to artyści stosunkowo mało znani. Na obu wystawach niewiele jest malarstwa. W przypadku Segersa wynika to z małej liczby znanych nam jego obrazów. Tu analogie się kończą. W Rotterdamie pokazywany jest mistrz renesansowej harmonii, w Amsterdamie niepokojący twórca zapowiadający epokę barokowych kontarastów. Fra Bartolommeo jaśnieje na tle białej scenografii, Herculesa Segersa trzeba szukać w mrokach ekspozycji. Najciekawszą dziedziną jego twórczości była grafika i eksperymenty z nią związane. W Amsterdamie zgromadzono imponującą liczbę odbitek, które tylko w takim nasyceniu pozwalają w pełni docenić innowacyjność autora. Prace prezentują się wspaniale wyeksponowane światłem na tle ciemnych ścian (por. video Hercules Segers exhibition 2016). Z pozostałych monografii poświęconych artystom XVII wieku można wymienić kończącą się w Londynie (a wcześniej pokazywaną w Amsterdamie) wystawę bardzo młodo zmarłego holenderskiego pejzażysty Adriaena van de Velde (por. galeria Adriaen van de Velde i pejzaż I) oraz jeszcze dwie wystawy, które znam tylko z katalogów – francuskiego luministy Georgesa de La Toura w Madrycie (por. galeria Georges de La Tour 1593-1652 I) oraz holenderskiego klasycysty Caesara van Everdingen w muzeum w Alkmaarze (w 2017 roku tę drugą będzie można zobaczyć w Helsinkach).

TEMATY I INSPIRACJE

Okazuje się, że niewiele było (lub mi niewiele udało się zobaczyć) przekrojowych wystaw tematycznych. Jak zwykle na wysokim poziomie była wystawa w paryskim Musée Marmottan Monet, która pokazywała motyw dziecka w różnych epokach (por. galeria Dziecko w malarstwie francuskim I). Zawsze wysoki poziom reprezentują też wystawy w Queens Gallery przy pałacu Buckingham w Londynie. To przestrzeń dedykowana wystawom tworzonym wyłącznie z dzieł z brytyjskiej kolekcji królewskiej. Tematem aktualnej wystawy są przedstawienia artystów w sztuce (por. galeria Wizerunki artystów z królewskiej kolekcji I). Obok wyjątkowych arcydzieł (m.in. genialnego autoportretu Artemisii Gentileschi oraz najsłynniejszego wizerunku Leonarda da Vinci) są na tej wystawie prace skromniejszego kalibru, ale całość stanowi bardzo smakowity kąsek.

Łączenie sztuki dawnej i współczesnej jak wiadomo to rzecz trudna, ale też popularna. W Karlsruhe kończy się właśnie wystawa zestawiająca prace Albrecht Dürer i pochodzącego z Afryki Południowej Williama Kentridge’a (por. galeria Albrecht Dürer / William Kentridge I). Widziałem jej poprzednią odsłonę w Berlinie, która pozostawiła we mnie mieszane, choć raczej pozytwne uczucia. Twórczości Kentridge’a nie można odmówić nawiązań do tradycji sztuki, a nawet bezpośrednich inspiracji Dürerem. Wystawie towarzyszy wnikliwy, ale mało klarowny w swoim układzie katalog. Wszystko razem oscyluje pomiędzy inspirującym a irytującym. W przypadku drugiej wystawy, którą w tym miejscu chciałem wymienić, Albrecht Dürer zajmuje również centralne miejsce. Dosłownie. Inspiracja polega tu jednak na czymś zupełnie innym. Wiedeńskie Kunsthistorisches Museum po raz drugi zaprosiło uznanego współczesnego artystę, aby stworzył wystawę opierającą się o zbiory własne muzeum. W tym roku jest to brytyjski rzeźbiarz Edmund de Waal (relacja na ‚artdone’ wkrótce), który przygotowywał swoją ekspozycję przez 3 lata, wielokrotnie odwiedzając Wiedeń. Punktem wyjścia była wizja Albrecht Dürer, a właściwie jego sen, o potopie zalewającym świat. Renesansowy artysta przedstawił go i opisał w jednym ze swoich szkicowników. Już dla zobaczenia oryginału tej akwareli warto wybrać się na tę wystawę. Ale nie tylko. Apokaliptyczna wizja stała się inspiracją dla mrocznej prezentacji (w sensie scenografii, ale też klimatu) składającej się z intrygujących dzieł wyszukanych częściowo przez Edmunda de Waala w magazynach muzealnych. Dominują przykłady rzemiosła artystycznego o skomplikowanych formach kontastujących z minimalistyczną twórczością samego artysty. Jego własna praca skromnie kryje się w ciemnościach ekspozycji, złowrogo dopełniając jej przekaz. To niewątpliwie jedna z moich ulubionych wystaw roku 2016, dowód, że takie eksperymenty warto przeprowadzać.

WYSTAWY W POLSCE

Na koniec dwa słowa o wystawach polskich. Nie na wszystkie, które chciałem zobaczyć, udało mi się dotrzeć, ale niewątpliwie numerem jeden w 2016 roku była dla mnie wystawa renesansu włoskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie (por. galeria Renesans na północy Włoch I). Ja wiem, że polska publiczność spragniona jest dzieł słynnych artystów. W tym przypadku było ich jak na lekarstwo, tylko mniej znany obraz Rafaela pasował do tej kategorii i mógł zachwycić każdego. Jednak na wystawie nie brakowało świetnych obrazów, choć mniej popularnych malarzy. Bogaty wybór prac Sofonisby Anguissoli, obrazy Lorenza Lotta, Moretto da Brescii, Giovanniego Battisty Moroniego czy świetne płótno Dosso Dossiego pochodzące z kolekcji Lanckorońskich to szczególnie jasne punkty tej wystawy. Raz jeszcze okazało się, że w polskich zbiorach są perełki, które nie tracą blasku zestawione z obrazami wypożyczonymi z zagranicy. Bardzo udanym pomysłem było uzupełnienie ekspozycji przykładami renesansowego rzemiosła ze zbiorów MNW. Szkoda tylko, że nie udało się wydać wersji katalogu w języku angielskim. Jego forma graficzna też nie bardzo przypadła mi do gustu, no może przede wszystim okładka. Jednak palmę pierwszeństwa przyznaję tej wystawie przede wszystkim za koncepcję. Pokazywała ona niezwykle ciekawe, choć mniej znane, środowisko artystyczne renesansowych Włoch. Miałem okazję, dzięki udziałowi w programie edukacyjnym towarzyszącym wystawie, poznać ją dość dokładnie. To była wystawa, której nie powstydziłoby się żadne dobre muzeum europejskie. Dla równowagi trzeba wspomnieć, że i Muzeum Narodowe w Krakowie zaproponowało w wakacje ambitne przedsięwzięcie poświęcone ikonografii maryjnej z wieloma wypożyczeniami zagranicznymi (por. galeria Maria Matka Miłosierdzia I).

Na koniec pierwszej części przeglądu zostawiłem wystawę również z Muzeum Narodowego w Warszawie zatytułowaną „W muzeum wszystko wolno” (por. galeria Dzieci kuratorami wystawy I), którą uważam za mocno niedocenioną pod względem merytorycznym. Dlaczego był to wyjątkowy projekt udawiadniałem już kiedyś na ‚artdone’ (por. post Wystawa dla dorosłych).

Wystawa dla dorosłych

Tagi

ikonografia iconography

por. galeria W Muzeum wszystko wolno w Warszawie, galeria Dzieci kuratorami wystawy I, galeria Dzieci kuratorami wystawy II oraz galeria Dzieci kuratorami wystawy III

Spodziewają się pewnie jakichś pluszaków, miśków, tęczy…
Janek, 10 lat, kurator wystawy

‘A nie mówiłem’ – trudno inaczej zacząć ten tekst. Kiedy w Muzeum Narodowym w Warszawie instalowała się wystawa „W Muzeum wszystko wolno” nie tylko przepowiadałem jej sukces, ale też prorokowałem, że niejednego zwiedzającego zadziwi. Czy pamiętacie kiedy ostatnio światowe media informowały o wystawie w Polsce? No właśnie… A o warszawskiej wystawie można przeczytać na stronie BBC, na portalu artdaily.com czy w magazynie internetowym Instytutu Smithsonian. Od Stanów Zjednoczonych po Australię (tam też znalazłem wzmiankę). Może nie była to główna wiadomość dnia, ale jest się z czego cieszyć. Skąd to zainteresowanie? Przecież nie od dzisiaj nowoczesne muzealnictwo stawia na dzieci – ich edukację i zaangażowanie.

„W Muzeum wszystko wolno” to nie tylko wystawa, ale też poprzedzający ją 6-miesięczny projekt. 69 dzieci w wieku 6-14 lat stało się kuratorami z prawdziwego zdarzenia. Podzieleni na 6 zespołów spotykali się prawie co tydzień, aby przygotować wystawę (por. galeria Dzieci kuratorami wystawy I) Do dyspozycji mieli bogate zbiory, a właściwie magazyny Muzeum Narodowego w Warszawie. Nawet ze skromnych zasobów magazynowych można urządzić ciekawą wystawę, co ostatnio udowodnił Mauritshaus w Hadze (por. galeria Wietrzenie magazynów I). Mamy więc do czynienia z tzw. wystawą ze zbiorów własnych. Medialnie nie brzmi to ciekawie, a poprzeczka oczekiwań widzów postawiona jest wyżej. O niebezpieczeństwach takich przedsięwzięć pisałem kiedyś na przykładzie National Gallery w Londynie (por. post Bezbarwnie w NGL). Inaczej jest jednak w Londynie i Hadze, gdzie wbrew pozorom kolekcje nie są ogromne i w większości są umieszczone na stałej ekspozycji. Inaczej jest w Warszawie, gdzie tylko niewielki procent zbiorów jest na co dzień udostępniony publiczności. Wystawy czasowe są często jedyną okazją, aby zobaczyć obiekty poukrywane w magazynach MNW. Przy okazji – tak – Muzeum Narodowe w Warszawie koniecznie potrzebuje nowych przestrzeni, a jakby mało kto ma tego świadomość… Więc zostają wystawy czasowe. Wracając do młodych kuratorów. Wybierając obiekty i pracując nad koncepcją wystawy dokładnie poznali muzeum. Nie tylko odwiedzali magazyny i spotykali się ze specjalistami i kuratorami różnych działów. Poznali muzeum od dyrektora po pracowników technicznych i personel pilnujący ekspozycję. Dzieci miały za zadanie przygotować wystawę od początku do końca, wybrać obiekty, nagrać audioprzewodnik, opracować druki edukacyjne oraz materiał promocyjny. A także wymyślić scenografię, oczywiście z pomocą profesjonalnych projektantów. Całość koordynował Dział Edukacji, a więc cały zastęp doświadczonych edukatorów i wolontariuszy. To się nazywa przedsięwzięcie! I tutaj ukryta jest odpowiedź na pytanie dlaczego ten muzealnych projekt angażujący dzieci jest wyjątkowy. Chodzi o skalę. Mamy do czynienia z ekspozycją w głównych salach wystaw czasowych, z pełnym programem edukacyjnym, z katalogiem, który ukaże się lada dzień. Czemu nie został wydany na otwarcie? Bo ma dokumentować pewien proces, a ten proces nadal trwa. Powstała ekspozycja, dzieci uczestniczyły w konferencji prasowej i wernisażu, spotykały się z dziennikarzami, nagrywały audycje radiowe i telewizyjne, prowadzą spotkania dla publiczności na wystawie. Wydaje mi się, że jeszcze żadne duże muzeum nie zdecydowało się na tak ambitny, nowatorski, ale też trudny projekt. Wybranych zostało 300 obiektów! Zazwyczaj na wystawie mamy 50, 100 dzieł, a jak jest ich 150 to jest już duża wystawa.

Przepowiadanie sukcesu nie było trudne kilka dni przed otwarciem wystawy. Jednak wcześniej wcale nie było to takie oczywiste. Sam projekt edukacyjny, zaangażowanie dzieci – tutaj pozytywny wynik nie budzi wątpliwości. Co innego efekt, czyli wystawa. Wprost mówiąc – długo nie było wiadomo co z tego wyjdzie. Skoro jest to poważna, pełnowymiarowa wystawa trzeba ją ocenić bez taryfy ulgowej. Stąd bierze się mój entuzjazm – bez taryfy ulgowej wystawa jest świetna. A dużo było czyhających niebezpieczeństw. Łatwo można było popaść w infantylizm, koncepcja mogła okazać się niespójna, pomysły scenograficzne niewykonalne itd. Organizatorom (tym małym i tym dużym) udało się uniknąć wpadnięcia na mieliznę, czasami płynąc bardzo blisko, a czasami obracając zagrożenie na swoją korzyść. Wystawę można czytać na różne sposoby, kilka podpowiadam w tym tekście, jedna sprawa uderza mnie szczególnie. Demaskuje ona bowiem nasz stosunek do dzieci. Mimo wszystkich nowych odkryć w psychologii, coraz to nowych metod wychowawczych, nadal nie traktujemy dziecka jako pełnoprawnego partnera. Słysząc ‘wystawa przygotowana przez dzieci’, dokonujemy automatycznego skrótu ‘wystawa przeznaczona dla dzieci’. „W Muzeum wszystko wolno” jest wystawą dla dorosłych, jest wystawą dla wszystkich, dla dzieci też. Młodzi kuratorzy nie przygotowywali jej dla swoich kolegów. Myśleli o publiczności, która przychodzi do muzeum. I tutaj płynie jeden z najważniejszych wniosków dla nas dorosłych. Wystawy są dla ludzi. Dzieci myślały o tym, aby wystawa była ciekawa, różnorodna, angażująca, zaskakująca, działała na emocje. Dlaczego oglądając wystawy przygotowane przez profesjonalnych kuratorów mam często wrażenie, że publiczność była najmniej brana pod uwagę? W tym przypadku możemy mieć pewność, że kuratorzy myśleli przede wszystkim o nas, odbiorcach.

Przykładów projektów muzealnych przeznaczonych dla dzieci można wymieniać bez liku. W kwietniu w nowojorskim Guggenheimie rozpoczyna się coroczna wystawa wieńcząca program Learning Through Art (LTA). Był on odpowiedzią na eliminowanie ze szkół publicznych zajęć dotyczących sztuki i muzyki w latach 70-tych. Brzmi znajomo? I tutaj wkracza edukacja muzealna. Przez 20 tygodni artyści współpracując z nauczycielami prowadzą zajęcia w szkołach. Kładą nacisk na rozwój krytycznego myślenia, a efektem są powstające dzieła sztuki. Wybrane prace pokazywane są w jednym z najsłynniejszych muzeów świata. Czy uczniowie są tu traktowani jako partnerzy? Do pewnego stopnia na pewno tak. W końcu ich prace zawiną obok obrazów Kandinsky’ego. Jednak głównym celem jest ich rozwój i kształcenie. Inny przykład: szczęśliwie się złożyło, że równolegle z wystawą w Muzeum Narodowym w Warszawie warszawska Zachęta zorganizowała wystawę „Tu czy tam? Współczesna polska ilustracja dla dzieci”. Nie chcę napisać wystawę dla dzieci, bo już wiemy, że to określenie niesie ze sobą – nie wiedzieć czemu – wydźwięk lekceważący. Prezentacja w Zachęcie ma swoją wartość merytoryczną dla dorosłych. Ilustracja książkowa to rzecz poważna, szczególnie jeżeli mówimy o publikacjach, które kształtują następne pokolenie. Sama wystawa zaaranżowana jest jednak z myślą o dzieciach. I nie ma w tym nic złego! Wręcz przeciwnie. To trochę taki plac zabaw, tylko bardziej kreatywny i różnorodny od tego zwyczajnego. Wspominając Guggenheima i Zachętę nie zamierzam niczego wartościować. Nie chodzi o to co jest lepsze. Raczej chodzi mi o dostrzeżenie jak unikalny jest projekt „W Muzeum wszystko wolno”. Szczerze zachęcam do odwiedzenia Zachęty – szczególnie tych ze swoimi pociechami oraz zainteresowanych ilustracją książkową. Wizytę w Muzeum Narodowym w Warszawie polecam wszystkim, którzy zazwyczaj odwiedzają wystawy. ‘Wystawa dla dzieci’ może okazać się ciekawsza niż niejedna ‘dorosła’ ekspozycja.

Nie chcę psuć niespodzianki tym, którzy jeszcze na wystawie nie byli, ale kilka słów o koncepcji wystawy jest konieczne. Każdy z dziecięcych zespołów kuratorskich otrzymał do zaaranżowania jedną salę. Na początek wchodzimy do „Lasu”, bo tak zatytułowana jest pierwsza sala. Zgromadzono tutaj różnorodne przedstawienia zwierząt. Dzieci zainteresowały „związane z nimi wierzenia i opowieści”, jak czytam we wprowadzeniu. Ten ekologiczny temat jest wynikiem rozmów o „wierze, oswajaniu, przyjaźni i naturze”. Taki wybór tematu nas nie dziwi, dzieci lubią zwierzęta i ich wizerunki odnalazły w zbiorach MNW. Następnie wchodzimy do labiryntu, a dokładnie do sali „Tańczącego Minotaura”. Eksponatom z czasów starożytnych towarzyszą przykłady sztuki nowoczesnej. Intencja porównania przeszłości z czasami współczesnymi jest jasna. W pomieszczeniu dominuje trójkanałowe video z historią Minotaura. Profesjonalny film, w którym dzieci wystąpiły i do którego przygotowały kostiumy, bardzo dobrze mieści się w definicji sztuki postmodernistycznej. Trzecia sala, czyli „Pokój strachów”, wzbudza szczególne zainteresowanie, może też wzbudzić najwięcej kontrowersji. Pochodzące z „mroków” przeszłości eksponaty kojarzą się dzieciom z tajemnicą i grozą, dlatego postanowiły przestraszyć zwiedzających. Jak w dobrym horrorze spotykamy zjawy, upiory, szkielety i mgliste pejzaże skąpane w poświacie księżyca. Przerażającą tematykę dzieł uwypukla wyrazista scenografia ze świetną, interaktywną animacją. Wchodząc tutaj z młodszymi dziećmi musimy trzymać je mocno za rękę, bo mogą się rzeczywiście przestraszyć. Ale czy ekranizacja przygód Harry’ego Potter nie jest jednym wielkim filmem grozy? A niby jest to film dla dzieci. Oglądając dzieła pokazywane w „Pokoju strachów” przypomniały mi się wystawy o podobnej tematyce – „Czarny romantyzm” (Frankfurt/Paryż – por. galeria Romantyczna czerń I) oraz „Budząc noc” (Wiedeń – por. galeria Noc w Wiedniu I). Prawdę powiedziawszy nie widzę specjalnej różnicy, ikonograficznie pomysł jest dokładnie ten sam. Być może dorosły kurator pominąłby obrazy Jerzego Dudy-Gracza czy Zdzisława Beksińskiego, artystów cieszących się niesłabnącą fascynacją ze strony publiczność, a niekoniecznie będących w łaskach u krytyków i specjalistów. Dzieci nie mają takich rozterek. „Obraz VIII (Zen)” tego ostatniego stał się jednym z ulubionych eksponatów na wystawie i zyskał nowy tytuł – „Zgnilak”. Nie zdziwię się jeżeli tytuł się utrzyma. Zaraz, zaraz – jeżeli koncepcja trzeciej sali nie ustępuje głośnym światowym wystawom, to może w przypadku pierwszej sali jest podobnie. Co to znaczy „wybór tematu nas nie dziwi, dzieci lubią zwierzęta”? Czy przypadkiem nie jest to znów błędna perspektywa? Proszę bardzo – wystawy „Piękno zwierząt. Od Dürera do Jeffa Koonsa” (Paryż – por. galeria Zwierzęce piękno w Paryżu) czy „Animali” (Zurych – por. galeria Zwierzęta w Zurychu). Jak widać nie tylko dzieci wybierają ikonografię fauny na temat swojej wystawy. Czwarta sala to „Gra w bohatera”. Czyż brak autorytetów nie jest jedną z bolączek współczesnego świata? Dzieci odnalazły ich 32, ale nawet w ich interpretacji nie wszystko jest czarno-białe. Czy odważny torreador zabijający byka na arenie z grafiki Goi zasługuje na miano bohatera? Wielka, interaktywna krzyżówka łączy ze sobą wybrane postacie i dostarcza dużo frajdy najmłodszym zwiedzającym. Piąta sala wystawy znów zdradza nam podejście najmłodszych do zbiorów Muzeum – jesteśmy w „Skarbcu”. Zgromadzone tutaj kosztowne przedmioty, często wykonane ze złota i szlachetnych materiałów są tylko początkiem opowieści. Warto posłuchać co dzieci mają do powiedzenia, bo umieszczone tutaj nagrania video są równie ważne jak same eksponaty. Jakie były kryteria wyboru? Dlaczego uważamy jakiś przedmiot za skarb? A co jest prawdziwym skarbem dla każdego z nas? Na końcu znalazła się część zatytułowana „Zmiany”. Jej mocną stroną jest wybór ubiorów z różnych czasów i kultur. Strój odzwierciedla epokę, w której był noszony, ale jest też wyrazem indywidualnej osobowości i naszych potrzeb. Dzięki ekspozycji nie tylko my możemy „przymierzyć” prezentowane ubiory, ale też przebierają się w nie postaci z obrazów. Nie będę zdradzał wszystkich niespodzianek czekających na zwiedzających, a jest ich wiele. Choćby dzwoniący telefon z bakelitu, który trzeba odebrać, czy fotografie stereoskopowe. Resztę odnajdźcie sami.

Wybierając 300 eksponatów z magazynów muzealnych dzieci nie kierowały się kryteriami świata dorosłych. Obiekty pochodzą z różnych epok i kręgów kulturowych, od starożytności do współczesności. Obok malarstwa i rzeźby pojawia się rzemiosło artystyczne, grafika, rysunek, fotografia. Dokładnie taką tendencję widać w obecnych „dorosłych” wystawach – łączenia różnych technik i mediów. Brak jest chronologii, co również jest coraz częstszym zjawiskiem w aktualnych ekspozycjach (czasami nadużywanym). Liczą się zaskakujące, dające do myślenia zestawienia, dzieła zaczynają ze sobą rozmawiać, choć pochodzą z różnych miejsc i czasów. Przykładów podobnie zaaranżowanych wystaw jest bardzo wiele. Nie trzeba szukać daleko. Królikarnia – oddział Muzeum Narodowego w Warszawie – zaprosiła ostatnio Zbigniewa Liberę, który przygotował wystawę dokładnie na tej samej zasadzie (por. galeria Wystawa jubileuszowa w Królikarni). Czy wybory dzieci są gorsze od pracy znanego artysty? Nie wydaje mi się. Niebezpieczeństwem czającym się na tak zorganizowaną wystawę był jej brak spójności. Okazało się, że wszystkie części wzajemnie się dopełniają, ich różnorodność nadaje im wspólny sens. Każda z sal jest inna nie tylko tematycznie, ale też koncepcyjnie. Wielkoformatowe video sąsiaduje z efektowaną animacją, interaktywna gra z kameralnymi wywiadami z dziećmi. I znowu są to standardy współczesnych wystaw. Multimedia i inne dodatkowe elementy odgrywają dużą rolę, ale jest to uzasadnione, a najważniejsze, że nie dominują nad całością. Ktoś mógłby mi zarzucić, biorąc pod uwagę moją wieloletnią pracę w MNW, że mój entuzjazm nie jest obiektywny. Potrafię dostrzec minusy, ale przy złożoności całego projektu są one mało ważne. Za nietrafioną uważam decyzję pozostawienia oryginalnej pisowni w podpisach przygotowanych przez dzieci. Skądinąd jest to jeden z najbardziej wciągających fragmentów ekspozycji i można przejść całą wystawę skupiają się tylko na nich. Pojawiają się tam jednak błędy ortograficzne, a to już wygląda mało edukacyjnie. Szkoda też, że nie udało się pokazać oryginalnych talerzy Pabla Picassa i zostały one zastąpione reprodukcjami (całkiem udatnymi zresztą). Dorośli chyba zapomnieli, że w wystawach chodzi o obcowanie z prawdziwymi dziełami sztuki. Dzieci nie pomyliły się wybierając te wyjątkowe obiekty do swojej sali „Tańczącego Minotaura”. Dzięki ich wyborom mamy szansę zobaczyć całkiem sporo eksponatów z Galerii Sztuki Starożytnej, która zbyt długo jest zamknięta. Są prace znanych artystów takich jak Jan Matejko, Jacek Malczewski, Olga Boznańska, Leon Wyczółkowski, Witold Pruszkowski, ale zazwyczaj są to mniej popularne dzieła. Równie ciekawe są prace mniej znanych – czasami zapomnianych – twórców. To znów tendencja współczesnego wystawiennictwa – zamiast oglądać opatrzone arcydzieła, szukamy nowych, równie fascynujących obiektów. Tytuł wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie jest mocno zwodniczy – w muzeum nie wszystko wolno. Eksponatów nie można dotykać, po galeriach nie można biegać. Muzeum jest jednak miejscem, gdzie każdy może poczuć się dobrze i znaleźć coś dla siebie. Nawet jeżeli ma 6 czy 14 lat. W takim wieku może nawet zostać kuratorem wystawy. Skorzystajmy z wystawy, którą przygotowały dzieci. Podoba mi się w niej to, że mimo całej swojej interaktywności uczy patrzeć. W muzeum oglądamy eksponaty, to zawsze jest początkiem każdego doświadczenia. Na wystawie „W Muzeum wszystko wolno” możemy zobaczyć obiekty, których być może dorośli kuratorzy nigdy by nam nie pokazali.

W Muzeum wszystko wolno. Wystawa przygotowana przez dzieci / The “Anything Goes” Museum. Exhibition curated by children – 28.02.2016-08.05.2016 – Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa / Warsaw

Wystawy 2015 – podsumowanie część II

Tagi

XIX 19th Century, XX 20th Century, XXI 21st Century

por. post Wystawy 2015 podsumowanie I oraz galeria Wystawy 2015

WYSTAWY ZAGRANICZNE 2015 – SZTUKA NOWOCZESNA I WSPÓŁCZESNA

Druga porcja przeglądu najlepszych (i najgorszych) wystaw zeszłego roku. Po sztuce dawnej (por. post Wystawy 2015 podsumowanie I) przyszedł czas na sztukę nowoczesną i współczesną. Przyznaję, że mniej będzie o sztuce współczesnej, pomijam omówienie Targów Sztuki w Bazylei (por. galeria Art Basel 2015. Unlimited I oraz video Art Basel 2015 Unlimited) i Biennale w Wenecji, na które udało mi się dotrzeć w 2015 roku. Materiału do omówienia jest i tak aż nadto. Przypominam, że podsumowanie obejmuje tylko wystawy, które widziałem, co trochę ogranicza wybór, ale przynajmniej wiem o czym piszę. Oraz nie obejmuje tych wystaw, które kończyły się w styczniu 2015 roku.

ROCZNICA

• Auf der Suche nach 0,10 – Die letzte futuristische Ausstellung der Malerei / In Search of 0,10 – The Last Futurist Exhibition of Painting – 04.10.2015-10.01.2016 – Fondation Beyeler, Bazylea (por. galeria Wystawa ‚0,10’ w Bazylei oraz galeria 0,10 – ostatnia wystawa futurystów I)

• Black Sun – 04.10.2015-10.01.2016 – Fondation Beyeler, Bazylea (por. galeria Czarny Kwadrat / Czarne Słońce)

• Adventures of the Black Square: Abstract Art and Society 1915-2015 – 15.01.2015-06.04.2015 – Whitechapel Gallery, Londyn (por. galeria Czarny kwadrat ma 100 lat I oraz galeria Stulecie ‚Czarnego kwadratu’ w Whitechapel Gallery)

Pod koniec 2015 minęła bardzo znacząca rocznica. Sto lat temu otwarto w Piotrogrodzie (jak w tym czasie nazywał się Petersburg) „Ostatnią wystawę futurystów 0,10”, która okazała się kluczowa dla rozwoju sztuki awangardowej. Pokazali na niej swoje nowatorskie prace m.in. Kazimierz Malewicz i Włodzimierz Tatlin. Z okazji jubileuszu w Bazylei spróbowano odtworzyć to przełomowe wydarzenie, co było zadaniem o tyle trudnym, że dokumentacja wystawy jest niewielka, większość prac na niej prezentowanych nie dotrawała do naszych czasów, a to co znamy jest często trudno osiągalne. Jednak się udało i właśnie ten ambitny projekt uważam za najlepszą wystawę sztuki nowoczesnej roku 2015. Nie próbowano na siłę rekonstruować historycznej wystawy, nie sprowadzono wszystkich znanych z niej dzieł (ale i tak zgromadzono imponującą ich liczbę). Nie zrekonstruowano sposobu ekspozycji znanego ze słynnego zdjęcia, gdzie centralne miejsce zajmuje „Czarny kwadrat” – to próbowano niedawno robić na kolejnych odsłonach ostatniej retrospektywy Kazimierza Malewicza (por. galeria Kazimierz Malewicz. Wystawa I). W Bazylei oddano charakter wystawy sprzed 100 lat we współczesnym ujęciu. Tylko tyle i aż tyle.

Wystawie w Bazylei towarzyszy dodatkowy pokaz zatytułowany „Czarne słońce” prezentujący prace, które nawiązują do „Czarnego kwadratu” (szkoda, że bez katalogu). Dużo szerszą wystawę upamiętniającą 100 lat inspiracji słynnym obrazem Malewicza zorganizowano na początku roku w Londynie. Ta druga wystawa o mało co nie znalazła się na dole mojego rankingu, bo oglądając ją miałem wrażenie, że prace za mało nawiązują bezpośrednio do dzieła Malewicza. Ale z perspektywy czasu oceniam ją dużo pozytywniej jako próbę ukazania dziejów awangardy i trwania jej wpływów po dzień dzisiejszy. A jaka rocznica czeka nas w 2016 roku? To oczywiście stulecie powstania dadaizmu, więc znów trzeba będzie pojechać do Szwajcarii, aby to uczcić.

XIX WIEK

• Alma-Tadema and Victorian Painting in the Pérez-Simón Collection – 25.06.2014-12.10.2014 – Museo Thyssen-Bornemisza, Madryt
• A Victorian Obsession: The Pérez Simón collection at Leighton House Museum – 14.11.2014-06.04.2015 – Lighton House Museum, Londyn (por. galeria Wiktoriańskie arcydzieła z Meksyku I oraz galeria Wiktoriańskie arcydzieła z Meksyku II)

• Sculpture Victorious – 25.02.2015-25.05.2015 – Tate Britain, Londyn (por. galeria Rzeźba wiktoriańska w Tate Britain)

Chciałbym, aby w moim zestawieniu znalazło się więcej wystaw dotyczących sztuki około połowy XIX wieku, ale niestety nie ma z czego wybierać. Ciekawa koncepcja w Lipsku (por. galeria Eugène Delacroix / Paul Delaroche I) nie została, moim zdaniem, konsekwentnie zrealizowana, mimo szczodrych wypożyczeń z muzeów francuskich. Wystawą, którą należy wspomnieć jest pokaz malarstwa epoki wiktoriańskiej ze zbiorów Pérez Simón, największej tego typu kolekcji poza Wielką Brytanią. Miałem przyjemność oglądać te obrazy najpierw w Madrycie w „klasycznej” aranżacji oraz potem w Londynie, w domu jednego z najważniejszych malarzy epoki wiktoriańskiej, w rezydencji Lorda Leightona. Muszę przyznać, że ta druga scenografia miała swój urok, mimo dość niewygodnej ekspozycji. Z kolei rzeźba wiktoriańska doczekała się dogłębnej analizy podkreślającej jej nowatorskie aspekty techniczne. Im bliżej końca XIX wieku, tym więcej jest dobrych wystaw do wyboru. Publiczność kocha Moneta, van Gogha, Muncha, ale też trzeba przyznać, że ich czasy są kopalnią świetnych zagadnień i tematów.

IMPRESJONIZM

• Inventing Impressionism: Paul Durand-Ruel and the Modern Art Market – 04.03.2015-31.05.2015 – The National Gallery, Londyn (por. galeria Paul Durand-Ruel. Promując impresjonizm I)

• Monet und die Geburt des Impressionismus / Monet and the Birth of Impressionism – 11.03.2015-28.06.2015 – Städel Museum, Frankfurt nad Menem (por. galeria Claude Monet i narodziny impresjonizmu I, galeria Claude Monet i narodziny impresjonizmu II oraz galeria Claude Monet i narodziny impresjonizmu III)

• Im Lichte Monets. Österreichische Künstler und das Werk des großen Impressionisten / Looking at Monet: The Great Impressionist and His Influence on Austrian Art – 24.10.2014-08.02.2015 – Belvedere, Wiedeń (por. galeria W świetle Claude’a Moneta oraz galeria W świetle Claude’a Moneta II)

• Degas, un peintre impressionniste? / Degas, an Impressionist Painter? – 27.03.2015-19.07.2015 – Musée des Impressionnismes, Giverny (por. galeria Edgar Degas i impresjonizm)

Rok 2015 był bardzo udany dla wystaw poświęconych impresjonizmowi. Wiem, że to temat wielokrotnie przerabiany, ale tym bardziej trzeba się postarać, aby go oryginalnie ująć. Na pewno udało się to wystawie przygotowanej między Paryżem, Londynem i Chicago (a więc wykorzystującej najlepsze kolekcje po obu stronach Atlantyku), której bohaterem był marszand Paul Durand-Ruel. Muzeum Städel we Frankfurcie udało się świętowanie swojego jubileuszu monumentalną wystawą „Monet i narodziny impresjonizmu”. Monet gdzieś się trochę w wielości wątków zagubił, ale nacisk na genezę kierunku był widoczny. Dodatkowy kontekst zapewniło też włączenie fotografii oraz ilustracji prasowych. Austriacka Galeria Narodowa kontynuuje przygotowywanie wystaw prezentujących wpływ wielkich indywidualności na sztukę austriacką. Tym razem było i trochę Moneta, i trochę mniej znanych malarzy austriackich (nie licząc Klimta), ale wszystko zmiksowane w zgrabną całość. Równie zgrabna była wystawa Edgara Degasa w Giverny, z kilkoma rzadko oglądanymi dziełami. Mam jednak wrażenie, że odpowiedź na tytułowe pytanie, czy Degas był impresjonistą, nie została zbyt klarownie udzielona… A to przecież bardzo ciekawe zagadnienie.

IMPRESJONIZM, POSTIMPRESJONIZM I OKOLICE

• Monet, Gauguin, van Gogh … Inspiration Japan / Monet, Gauguin, van Gogh… Japanese Inspirations – 27.09.2014-18.01.2015 – Museum Folkwang, Essen (por. galeria Inspirując się Japonią I, galeria Inspirując się Japonią II, galeria Inspirując się Japonią III, galeria Inspirując się Japonią IV oraz galeria Inspirując się Japonią V)

• Japans Liebe zum Impressionismus. Von Monet bis Renoir / Japan’s Love for Impressionism. From Monet to Renoir – 08.10.2015-21.02.2016 – Bundeskunsthalle, Bonn (por. galeria Arcydzieła impresjonizmu z Japonii)

• Sargent: Portraits of Artists and Friends – 12.02.2015-25.05.2015 – The National Portrait Gallery, Londyn (por. galeria John Singer Sargent wśród przyjaciół I, galeria John Singer Sargent wśród przyjaciół II, galeria Przyjaciele Sargenta w Londynie III oraz , galeria John Singer Sargent wśród przyjaciół IV)

• Van Gogh au Borinage. La naissance d’un artiste / Van Gogh in the Borinage: The Birth of an Artist – 25.01.2015-17.05.2015 – Musée des Beaux-Arts de Mons (BAM), Mons (por. galeria Vincent van Gogh. Narodziny artysty I oraz galeria Vincent van Gogh. Narodziny artysty II)

• Toulouse-Lautrec und die Photographie / Toulouse-Lautrec and Photography – 28.08.2015-03.01.2016 – Kunstmuseum Bern, Berno (por. galeria Henri de Toulouse-Lautrec i fotografia)

• Paul Gauguin – 08.02.2015-28.06.2015 – Fondation Beyeler, Bazylea (por. galeria Paul Gauguin i utracony raj I oraz galeria Paul Gauguin w Fundacji Beyeler)

• Pierre Bonnard. Peindre l’Arcadie / Pierre Bonnard. Painting Arcadia – 17.03.2015-19.07.2015 – Musée d’Orsay, Paryż (por. galeria Pierre Bonnard w Arkadii I oraz galeria Pierre Bonnard w Arkadii II)

To nie koniec wystaw, w których znaczącą rolę odgrywał impresjonizm. Dwie następne włączyło również dzieła następnego pokolenia artystów, których zaliczamy do postimpresjonizmu. Pozwalam sobie umieścić w spisie wystawę o wpływie sztuki japońskiej na Europę w końcu XIX wieku, chociaż w Essen, gdzie ją widziałem, zakończyła się w styczniu. Potem jednak przeniosła się do Zurychu, a rzeczywiście jest warta wspomnienia – ogromna, bogata, wielowątkowa. Wystawa w Bonn z kolekcji japońskich w tytule ma impresjonizm, ale w równym stopniu pokazuje sztukę postimpresjonistów oraz rzeźby Auguste’a Rodina. Uznanie należy się nie tylko za sprowadzenie tak dużej liczby dzieł z drugiego krańca globu, ale również scenariuszowi wystawy, który płynnie łączy przegląd różnych kierunków sztuki europejskiej i historię ich recepcji w Japonii.

Amerykańskim malarz John Singer Sargent jest trudnym do zaszeregowania artystą i chyba za mało znanym w Europie. Świetna wystawa portretów jego autorstwa dawała świadectwo jego wszechstronności, swobody technicznej i wielości ujęć i konwencji przez niego stosowanych. Stosunkowo rzadko organizowane są wystawy Vincenta van Gogha w Belgii, bo wystarczy wybrać się za miedzę do Holandii, gdzie ojciec ekspresjonizmu jest stale obecny. A przez krótki czas mieszkał nawet w Borinage. Twórcy wystawy poświęconej temu okresowi stanęli przed trudnym zadaniem, bo z tego czasu nie zachowały się prawie żadne prace van Gogha. Wybrnęli całkiem sprytnie. Przy ograniczonej liczbie dzieł malarskich potrafili zawrzeć wiele wątków i pokazali, jakie znaczenie miał ten wczesny okres dla dalszej twórczości malarza. Muzeum Sztuki w Bernie zorganizowało wystawę, która po raz pierwszy skupiała się na związkach Henri de Toulouse-Lautrec z fotografią. Sam temat zrealizowany imponująco i wyczerpująco, ale pokusa, aby pokazać (za) dużo dzieł graficznych artysty okazała się bardzo silna. Trzeba jeszcze wspomnieć o nieprawdopodobnie bogatej wystawie Pierre’a Bonnarda. Osobiście bardzo lubię wielkie wystawy, od przybytku głowa nie boli, ale mocną kandydatką do tytułu wystawy roku była ekspozycja, która postawiła na jakość, a nie ilość. Wystawa Paula Gauguina w Bazylei biła rekordy frekwencyjne i trudno się dziwić, bo dawno nie było w jednym miejscu tylu arcydzieł malarskich i rzeźbiarskich tego artysty. Kuratorzy skupili się na wybranych aspektach twórczości Gauguina i okazało się to doskonałym wyborem. Nie jest też przypadkiem, że wystawa została zorganizowana w tej samej Fundacji Beyeler, w której kilka miesięcy później zrekonstruowano „Ostatnią wystawę futurystystów 0.10”.

HENRI ROUSSEAU I OKOLICE

• Henri Rousseau. Il candore arcaico / Henri Rousseau. Archaic Candour – 06.03.2015-06.09.2015 – Pałac Dożow / Palazzo Ducale, Wenecja (por. galeria Szczery Henri Rousseau I)

• Der Schatten der Avantgarde. Rousseau und die vergessenen Meister / The Shadow of the Avant-garde. Rousseau and the Forgotten Masters – 02.10.2015-10.01.2016 – Museum Folkwang, Essen (por. galeria Henri Rousseau i cienie awangardy I)

Henri Rousseau zajmuje oddzielną pozycję w moim zestawieniu ze względu na dwie wystawy. Doskonała wystawa w Pałacu Dożów zorganizowana w bliskiej współpracy z muzeami francuskimi była nie tylko wyczerpującą prezentacją twórczości Celnika, ale również umieściła ją w szerokim kontekście innych nurtów sztuki jego czasu. Dobra wiadomość jest taka, że zdecydowano się powtórzyć ten projekt w musée d’Orsay w Paryż. A znając Francuzów na pewno go jeszcze dopracują i poszerzą. W drugiej wystawie obrazy Henri Rousseau znajdowały się w centrum ekspozycji i były punktem wyjącia dla prezentacji prac innych artystów, których określamy mianem naiwnych lub prymitywów. Ambitne przedsięwzięcie w Essen poświęcono stosunkowo marginalizowanemu rozdziałowi w dziejach sztuki osiągając sukces. Naszym reprezentantem na tej wystawie został oczywiście Nikifor.

PORÓWNANIA I KONTEKSTY

• Francis Bacon and the Masters – 18.04.2015-26.07.2015 – Sainsbury Centre for Visual Arts, Norwich (por. galeria Francis Bacon i przeszłość)

• Impressionismus – Expressionismus. Kunstwende / Impressionism – Expressionism. Turning Point in Art – 22.05.2015-20.09.2015 – Alte Nationalgalerie, Berlin (por. galeria Impresjonizm / ekspresjonizm I oraz galeria Impresjonizm i ekspresjonizm w Berlinie)

• Munch : Van Gogh – 25.09.2015-17.01.2017 – Van Gogh Museum, Amsterdam (por. galeria Vincent van Gogh / Edvard Munch I oraz galeria Vincent van Gogh / Edvard Munch II)

• Edvard Munch. Liebe Tod und Einsamkeit / Edvard Munch. Love, Death and Lonliness – 25.09.2015-24.01.2016 – Albertina, Wiedeń (por. galeria Grafika Edvarda Muncha)

• Klimt/Schiele/Kokoschka und die Frauen / The Women of Klimt, Schiele and Kokoschka – 22.10.2015-28.02.2016 – Belvedere, Wiedeń (por. galeria Kobiety Klimta, Schielego i Kokoschki I)

• Künstler und Propheten. Eine geheime Geschichte der Moderne 1872–1972/ Artists and Prophets. A Secret History of Modern Art 1872–1972 – 06.03.2015-14.06.2015 – Schirn Kunsthalle, Frankfurt nad Menem / Frankfurt am Main (por. galeria Samozwańczy prorocy I oraz Samozwańczy prorocy II)

• The Oasis of Matisse – 27.03.2015-16.08.2015 – Stedelijk Museum, Amsterdam (por. galeria Henri Matisse w Stedelijk Museum oraz galeria Henri Matisse w kontekście I)

• Les Clefs d’une passion / Keys to a passion – 01.04.2015-06.07.2015 – Fondation Louis Vuitton, Paryż (por. galeria Inauguracja po raz trzeci I oraz galeria Inauguracja po raz trzeci II)

Następna kategoria zawiera wystawy, których siła polegała na odpowiednich zestawianiach dzieł sztuki, albo nawet całych tematów. Rozpocząć trzeba od ekspozycji, która celebrowała jubileusz petersburskiego Ermitażu, ale szczęśliwie (dla mnie) można ją było też obejrzeć na Wyspach Brytyjskich. Kilka lat temu zorganizowano już wyczerpującą wystawę pokazującą jak ogromny wpływ na twórczość Francisa Bacona miały inspiracje pracami innych artystów. To na szczęście nie powstrzymało Rosjan przed stworzeniem podobnej wystawy. Dzięki temu po raz pierwszy mieli tak dużą wystawę brytyskiego twórcy, a uzupełnili ją… arcydziełami z własnych zbiorów. Efekt fantastyczny. Nawet jeżeli nie zawsze Bacon odnosił się do tych konkretnych prac, to i tak przyjmność oglądania ich obok jego obrazów była wyjątkowa.

Znów wracamy do impresjonizmu, tym razem zestawionego z ekspresjonizmem, bo taką wystawę zorganizowały w wakacje Państwowe Muzea w Berlinie. Własne zbiory zostały uzupełnione o wypożyczenia z muzeów niemieckich i światowych. Dużo było wszystkiego, ale akurat w tym przypadku to plus. Za to zupełnie nie potrafię zrozumieć, jak do wystawy szturmowanej przez turystów można było nie wydać angielskiej wersji katalogu. Kontynuując wątek ekspresjonistyczny teraz o zestawieniu, które wydaje się oczywiste – Vincent van Gogh obok Edvarda Muncha. Ale nawet oczywiste pomysły można zrealizowac lepiej lub gorzej. W tym przypadku szansę wykorzystano w 100 %. Świetne dzieła, świetnie zestawione, nie zabrakło żadnego ważnego wątku, który łączył (a czasami dzielił) obu artystów. Munch jest częstym tematem wystaw i nie inaczej było w 2015 roku: prezentacja w Madrycie (por. galeria Archetypy Edvarda Muncha) oraz wystawa grafiki w Wiedniu. Eksponaty na tej ostatniej pochodzą z najbogatszej prywatnej kolekcji tego typu. W moim zestawieniu nie uwzględniam wystaw opierających się tylko o jedną kolekcję, ale w tym miejscu zrobię wyjątek uzasadniony zachwycającym poziomem i wyborem prac.

Wróćmy jednak do naszych zestawień i do jeszcze jednego tematu, który może wydać się odgrzewaniem kotletów. Raz jeszcze kobiety w twóczości Klimta, Schielego (i Kokoschki)? Czemu nie – logicznie, wielowątkowo, słynne dzieła obok mniej znanych prac. Czasami są jednak wystawy, które potrafią nas zaskoczyć nawet swoim tematem. Tak było w przypadku wystawy „Artyści i prorocy. Ukryta historia sztuki nowoczesnej 1872-1972„. Właściwie do tej pory nie jestem pewny co obejrzałem, ale inspirujące było na pewno. Swoją koncepcją zrobiła na mnie duże wrażenie wystawa Henri Matisse’a w Amsterdamie. Ugotowano dwa grzyby w barszczu. Z jednej strony była to duża wystawa monograficzna dotykająca wszystkich okresów twórczości artysty, co samo w sobie wydaje się imponujące. Z drugiej strony prace Matisse’a zostały otoczene dziełami innych twórców, pochodzących głównie z własnej kolekcji Muzeum Stedelijk. Koncepcja oszczędnościowa, ale zrealizowana w bezbłędny sposób. Wydaje się, że co najmniej podobnym wyczuciem wykazali się kuratorzy wystawy w nowo otwartej siedzibie Fundacji Louis Vuittona w Paryżu. A ponieważ wydaje się, że nie musieli się liczyć z kosztami… Ta wystawa to mój następny mocny kandydat do na podium. Wcale nie chodzi o o sprowadzenie zabójczej liczny arcydzieł sztuki XX wieku. Ale właśnie o zestawienia i zachowane proporcje między słynnymi nazwiskami, a wykorzystaniem okazji do zaprezentowania artystów ciut mniej znanych. Ale tylko ciut, bo ta wystawa była modelowym marzeniem każdego dyrektora muzeum sztuki nowoczesnej.

1. POŁOWA XX WIEKU

• Nouvelle présentation des collections modernes (1905-1965) – 27.05.2015-22.05.2017 – Centre Pompidou, Paryż

• Chagall. Retrospective – 28.02.2015-28.06.2015 – Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Bruksela (por. galeria Chagall. Retrospektywa 1908-1985 I)

• Sonia Delaunay – 15.04.2015-09.08.2015 – Tate Modern, Londyn (por. galeria Wzorzysta Sonia Delaunay I)

• Barbara Hepworth: Sculpture for a Modern World – 24.06.2015-25.10.2015 – Tate Britain, Londyn (por. galeria Barbara Hepworth w Tate Britain)

• Joseph Cornell: Wanderlust – 04.07.2015-27.09.2015 – The Royal Academy of Arts, Londyn / London
• Joseph Cornell: Fernweh / Joseph Cornell: Wanderlust – 20.10.2015-10.01.2016 – Kunsthistorisches Museum, Wiedeń (por. galeria Surrealistyczne kunstkamery I)

• Liebe in Zeiten der Revolution. Künstlerpaare der russischen Avantgarde / Love in Times of Revolution. Artist Couples of the Russian Avant-garde – 14.10.2015-31.01.2016 – Bank Austria Kunstforum, Wiedeń

• Nuova Oggettività. Arte in Germania al tempo della Repubblica di Weimar, 1919-1933 / New Objectivity: Modern German Art in the Weimar Republic, 1919–1933 – 01.05.2015-30.08.2015 – Museo Correr, Wenecja (por. galeria Fascynująca Nowa Rzeczowość I oraz galeria Fascynująca Nowa Rzeczowość II)

• Max Beckmann und Berlin – 20.11.2015-15.02.2016 – Berlinische Galerie, Berlin

• Joan Miró. Wand, Fries, Mural / Joan Miró: Wall, Frieze, Mural – 02.10.2015-24.01.2016 – Kunsthaus, Zurych (por. galeria Joan Miró monumentalnie I)

• Giacometti: Pure Presence – 15.10.2015-10.01.2016 – The National Portrait Gallery, Londyn

Przegląd wystaw sztuki XX wieku muszę rozpocząć od wspomnienia nowej ekspozycji własnej kolekcji paryskiego Centre Pompidou. Dlaczego? Bo wyraźnie widać, jak po okresie kombinowania, mieszania, zestawiania wróciliśmy do starej dobrej chronologii i liniowego widzenia historii sztuki. Doceniam próby rozbicia dotychczasowych schematów myślenia, potrafi to przynieść całkiem dobre rezultaty. Jednak dobrze jest, kiedy stała ekspozycja jest czytelna. Co nie znaczy, że ma być nudno, w Pompidou obok głównych wątków i najsłynniejszych dzieł pojawiają się aneksy, które dopowiadają mniej znane rozdziały w historii sztuki zeszłego stulecia. Z wystaw monograficznych zeszłego roku należy wymienić Marca Chagalla, Sonię Delaunay i Barbarę Hepworth. Wystawa Chagall nawet mnie zadziwiła swoim rozmachem, a Barbara Hepworth została chyba najciekawiej przedstawiona poprzez wyraźnie zaakcentowane zagadnienia wybrane z jej kariery. Wystawę Sonii Delaunay oglądałem w Tate Modern, ale niestety za mało uważnie, ponieważ odciągnęła mnie inna prezentacja, ale o tym za chwilę. Podobno wcześniejsza wersja wystawy w Muzeum Sztuki Nowoczesnej Miasta Paryża była jeszcze bardziej obszerna niż londyńska. Dobrze, że artystka doczekała się w końcu dużej retrospektywy. Jednak w tej kategorii bezkonkurencyjnym zwycięzcą jest dla mnie wystawa Josepha Cornella. Kiedy widziałem ją po raz pierwszy w Londynie zrobiła na mnie ogromne wrażenie. Ten amerykański artysta jest mało znany w Europie, mało jest tu jego prac i łatwo je w muzealnym natłoku przeoczyć. Zgromadzone w większej liczbie ujawniają w pełni oryginalność i nowatorstwo myśli artysty. Kiedy wystawę oglądałem po raz drugi w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu nabrała ona dodatkowych znaczeń poprzez bliskie sąsiedztwo dzieł z cesarskiej kunstkamery.

Na uwagę zasługuje też wystawa prezentująca najważniejsze pary awangardy rosyjskiej. Być może można było zaprezentowac zagadnienie na jeszcze lepszych dziełach (największą atrakcją są te wypożyczone z muzeów rosyjskich), ale sama koncepcja wystawy świetna. Jak widać kobiety-artystki odgrywają dużą rolę w moim zestawieniu, to wyraźny znak, że proces ich przywracania historii sztuki XX wieku nadal ma duży potencjał. Nowa Rzeczowość to zjawisko mało precyzyjnie zdefiniowane w sztuce przedwojennej, a tym samym świetny materiał do dalszych opracowań. Po raz pierwszy poświęcono jej wystawę we Włoszech, która następnie pojechała do Stanów Zjednoczonych. Dzięki temu pojawiło się dużo dzieł mało znanych, a sposób ujęcia tematu był świeży. Na równi wykorzystano malarstwo, grafikę i rysunek, a nawet (co okazało się szczególnie pouczające) fotografię. Przy okazji Nowej Rzeczowości muszę wyrazić swój zachwyt dla niedawno widzianej wystawy Maxa Beckmanna. Niby chodzi tylko o okres pobytu w Berlinie, ale i temat zrealizowano w pełni, i o wielu innych rzeczach dało się przy okazji powiedzieć.

Z wystaw, które dotyczyły tylko wybranych wątków w twórczości konkretnych artystów trzeba wymienić jeszcze dwie. W obu przypadkach artyści są częstym tematem wystaw. Na samym początku 2015 roku można było oglądać oszałamiającą wystawę Joana Miró w wiedeńskiej Albertinie (por. galeria Poetycki Joan Miró I), z tego projetu wypączkowały prezentacje w Hamburgu i Düsseldorfie (por. galeria Joan Miró. Malarstwo jak poezja), a za Atlantykiem zaprezentowano zbiory madryckiego Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía (por. galeria Późny Joan Miró I). Nowe ujęcie twórczości katalońskiego artysty dorzuciła wystawa w Zurychu, którą za niedługo będzie można oglądać we Frankfurcie. Trudno w krótkim tekście scharakteryzować jej koncepcję, która z ekspozycji wynika czytelnie. Może tak: widać jak dużą rolę w myśleniu o sztuce Joana Miró miało malarstwo monumentalne. Albo inaczej: jak myśląc o swoich obrazach, ich powierzchnię traktował jako ścianę. Druga wystawa, może nie tak nowatorska w ujęciu tematu, ale ujmująca w wyborze zaprezentowanych dzieł dotyczy Alberto Giacomettiego. W Londynie starannie wybrano jego portrety, tak malarskie jak i rzeźbiarskie, tworząc z nich bardzo wysmakowaną kompozycję. Duża liczba wystaw tego szwajcarskiego artysty jest między innymi wynikiem żywej działności instytucji przechowujących jego artystyczną spuściznę. W 2016 roku czeka nas wielka wystawa monograficzna w Zurychu, jej kuratorzy obiecują nowe podejście do tematu i nowe odkrycia.

JACKSON POLLOCK

• Jackson Pollock: Blind Spots – 30.06.2015-18.10.2015 – Tate Liverpool, Liverpool (por. galeria Jackson Pollock w Liverpoolu oraz galeria Jackson Pollock. Czarne obrazy? I)

• Jackson Pollock’s ‘Mural’: Energy Made Visible – 25.11.2015-10.04.2016 – Deutsche Bank KunstHalle, Berlin

Jackson Pollock zasłużył na oddzielną kategerią trochę na wyrost, myśląc też o dopiero czekających nas wystawach. W 2015 roku trzeba było pojechać aż do Liverpoolu, aby zobaczyć wystawę, która dotyczyła późnego okresu twórczości artysty, który dziwnym trafem był do tej pory pomijany nie tylko przez większość wystaw, ale nawet nie przykładano do niego należytej wagi w opracowaniach dotyczących malarza. Dużym wydarzeniem jest też trasa objazdowa po Europie największego obrazu Jacksona Pollocka, który niedawno przeszedł konserwację. Najpierw „Mural” pokazywany był w Muzeum Peggy Guggenheim (która zamówiła obraz), teraz można go oglądać w Berlinie, a to nie koniec jego tournée. I nie koniec obecności Pollocka w Europie. W tym roku pojawi się nie tylko w tytule wystawy w Palazzo Strozzi we Florencji, ale też w dużym wyborze na wystawie w Londynie. A przede wszystkim będzie się można wybrać na problemową wystawę do Bazylei.

2. POŁOWA XX WIEKU

• Agnes Martin – 03.06.2015-11.10.2015 – Tate Modern, Londyn (por. galeria Agnes Martin w Tate Modern)
• Agnes Martin. Eine Retrospektive / Agnes Martin. A Retrospective – 07.11.2015-06.03.2016 – Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen, Düsseldorf (por. galeria Agnes Martin. Absolut abstrakcji I)

• Alexander Calder: Performing Sculpture – 11.11.2015-03.04.2016 – Tate Modern, Londyn

• Alibis: Sigmar Polke 1963–2010 – 09.10.2014-08.02.2015 – Tate Modern, Londyn (por. galeria Sigmar Polke w Tate Modern)

• Duane Hanson – 02.06.2015-13.09.2015 – Serpentine Galleries, Londyn (por. galeria Duane Hanson (w szczególe) I)

• Keith Haring. The Political Line – 20.09.2015-07.02.2016 – Kunsthal, Rotterdam (por. galeria Keith Haring społeczno-polityczny)

• Sturtevant. Drawing Double Reversal – 14.02.2015-10.05.2015 – Albertina, Wiedeń (por. galeria Sztuka powtarzania (w rysunku) I oraz galeria Sztuka powtarzania (w rysunku) II)

W kategorii dotyczącej  sztuki po 1945 roku same wystawy monograficzne. A wsród nich na pierwsze miejsce, moim zdaniem, zasługuje retrospektywa Agnes Martin. To właśnie przez nią nie mogłem się skupić na równolegle trwajacej w Tate Modern wystawie Sonii Delaunay. Amerykańska malarka urodziła się w tym samym roku co Jackson Pollock i również tworzyła obrazy abstrakcyjne. Ale jakże inne! Prekursorskie względem minimalizmu, mimo swojej surowej i logicznej formy zachowujące emocjonalność pokolenia ekspresjonistów abstrakcyjnych. Londyńska ekspozycja została przygotowana z podobną pedantycznością, jak obrazy samej malarski i ujawniała niezwykłą konsekwecję jej twórczości. Wystawa tak bardzo mi sie spodobało, że na jej następną odsłonę w Düsseldorfie zawiozłem cały autokar miłośników sztuki w ramach Wypraw ze sztuką (por. post Jesienne Niemcy). Zdania się podzieliły – od wzruszenia ramionami do pełnego zachwytu. A to zawsze dobry znak, kiedy sztuka wywołuje rozbieżne opinie. Wystawa Agnes Martin będzie w 2016 roku pokazywana w Los Angeles i w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku.

Co do aktualnej wystawy Alexandra Caldera jeszcze nie mam do końca zdania, ale trochę potrwa to może je zyskam. Na pewno jest to dobra wystawa, a przy tym atrakcyjna dla publiczności. Chyba za mało doceniona była monumentalna retrospektywa Sigmara Polke, która obok Londynu pokazana była w Nowym Jorku i Kolonii. Z kolei rzeźby Duane Hansona zyskały dzięki kameralnej lokalizacji w jednym z pawilonów Serpentine Gallery. Bardzo się cieszę, że dotarłem w Rotterdamie na wystawę Keitha Haringa, która zdążyła już objechać Paryż, San Francisco i Monachium. Jego prace wydają się proste, ale oglądane na żywo, w stosownej skali pokazują całą swoją siłę. Również zaangażowanie społeczne, bo to był dobrze zrealizowany temat wystawy. I na koniec tej kategorii jeszcze jedno moje odkrycie roku 2015 – Sturtevant, a właściwie Elaine Sturtevant. Choć ona sama świadomie zrezygnowałą z używania imienia. Ta amerykańska artystka działająca na marginesie zmieniających się nurtów w sztuce, jest obecnie na nowo odkrywana. Poznałem ją na wystawie rysunków, a to medium szczególnie dobrze nadaje się, aby uchwycić, o co tak naprawdę w jej sztuce chodzi.

POP ART

• Ludwig Goes Pop – 12.02.2015-13.09.2015 – Museum moderner Kunst Stiftung Ludwig (mumok), Wiedeń (por. galeria Pop Art z Kolekcji Ludwig I)

• The World Goes Pop – 17.09.2015-24.01.2016 – Tate Modern, Londyn (por. galeria Pop Art dookoła świata I)

To był dobry rok dla pop artu, ale też i pop art to wdzięczny temat na wystawy. Świetny pomysł zebrania prawie wszystkich dzieł z kolekcji Ludwig, które na codzień rozparcelowane są pomiędzy kilka muzeów. I wyszła bardzo obszerna, interesująca wystawa. Był Andy Warhol w Liverpoolu, a teraz trwa w Zurychu i Paryżu. Ale najbardziej trzeba podkreślić, że eksplorowano do tej pory mniej znane aspekty pop artu, pokazując jego globalny wpływ na całym świecie. Taki temat ma wielka wystawa zorganizowana w Stanach Zjednoczonych (Minneapolis, Dallas, Filadelfia) oraz równolegle trwająca prezentacja w Tate Modern. Naszymi przedstawicielami na tej ostatniej są Natalia LL, Maria Pinińska-Bereś oraz Jerzy Ryszard ‚Jurry’ Zielińsk. Do tego dodać trzeba pokaz niedawnych prac Jaspera Johnsa, który z MoMy przyjechał do Europy oraz całkiem sporą i atrakcyjną pod wieloma względami retrospektywę Allena Jonesa. Ale to artyści żyjący, a więc trafią odowiednio do innej kategorii w moim podsumowaniu.

FOTOGRAFIA

• Germaine Krull – 02.06.2015-27.09.2015 – Jeu de Paume, Paryż / Paris
• Germaine Krull – Fotografien / Germaine Krull – Photographs – 15.10.2015-31.01.2016 – Martin-Gropius-Bau, Berlin (por. galeria Germaine Krull. Między Francją a Niemcami I oraz galeria Germaine Krull. Między Francją a Niemcami II)

• Lee Miller. Retrospective – 08.05.2015-16.08.2015 – Albertina, Wiedeń

• Landscape in my Mind. Landschaftsfotografie heute. Von Hamish Fulton bis Andreas Gursky / Landscape in my Mind. Landscape photography today. Hamish Fulton to Andreas Gursky – 11.02.2015-26.04.2015 – Bank Austria Kunstforum, Wiedeń (por. galeria Pejzaże współczesnej fotografii I oraz galeria Pejzaże współczesnej fotografii II)

Z wystaw fotograficznych chciałbym szczególnie podkreślić retrospektywę Germaine Krull. Znów przypadek kobiety-artystyki, która za mało jest znana, a powinno byc inaczej. Obszerny wybór jej prac, przede wszystkim z okresu międzywojennego, zaprezentowano w Paryżu. Kiedy oglądałem drugą odsłonę wystawy w Berlinie to miałme wrażenie, że dużo szybciej się skończyła. Czyżby było zacząco mniej obiektów? Jeżeli tak to duża szkoda. Lee Miller to fotograficzka dużo bardziej znana i być może dlatego jej aktualna monografia skupia się na wybranych okresach twórczości m.in. na jej działalności w czasie wojny w Europie. W 2016 roku wystawę będzie można oglądać w Berlinie. Oglądałem też w 2015 roku dwie przekrojowe wystawy fotografii współczesnej. Pokaz poświęcony pejzażowi mnie przekonał, a prezentacja współczesnego portretu fotograficznego jakoś nie bardzo i dlatego wylądowała na końcu podsumowania.

ARCHITEKTURA, DESIGN I MODA

• Le Corbusier – 29.04.2015-03.08.2015 – Centre Pompidou, Paryż (por. galeria Le Corbusier na miarę człowieka oraz galeria Le Corbusier w Centre Pompidou)

• Wege der Moderne. Josef Hoffmann, Adolf Loos und die Folgen / Ways to Modernism: Josef Hoffmann, Adolf Loos, and Their Impact – 17.12.2014-19.04.2015 – Österreichisches Museum für angewandte Kunst / Gegenwartskunst (MAK), Wiedeń (por. galeria Wiedeńskie drogi do nowoczesności oraz galeria Drogi do nowoczesności w Wiedniu)

• Dolce vita? Du Liberty au design italien (1900-1940) / Dolce Vita? From the Liberty to Italian Design (1900-1940) – 14.04.2015-13.09.2015 – Musée d’Orsay, Paryż (por. galeria Włoski design 1900-1940 oraz galeria Włoski design w Musée d’Orsay)

• Wedding Dress 1775-2014 – 03.05.2014-15.03.2015 – Victoria and Albert Museum, Londyn (por. galeria Najpiękniejsze suknie ślubne I oraz galeria Najpiękniejsze suknie ślubne II)

• Shoes: Pleasure and Pain – 13.06.2015-31.01.2016 – Victoria and Albert Museum, Londyn

• Karl Lagerfeld. Modemethode – 28.03.2015-13.09.2015 – Bundeskunsthalle, Bonn

• Jean Paul Gaultier – 01.04.2015-03.08.2015 – Grand Palais, Paryż (por. video Jean Paul Gaultier exhibition 2015 oraz galeria Jean Paul Gaultier w Grand Palais)

• Alexander McQueen: Savage Beauty – 14.03.2015-02.08.2015 – Victoria and Albert Museum, Londyn (por. galeria Alexander McQueen w Victoria and Albert Museum)

Z architektury wymienić moge wielką retrospektywę Le Corbusiera w Paryżu, której mocną stroną było to, że dotyczyła… nie tylko architektury, w równym stopniu doceniając malarstwo, a nawet rzeźbę. Z drugiej strony przygotowana przez MoMę trzy lata temu monografia (por. galeria Le Corbusier. Pejzaż modernizmu) skupiająca się na architekturze i urbanistyce też przecież zła nie była. Doceniam wystawę w wiedeńskim MAK-u, bo opowiedzieć o sztuce Wiednia ok. 1900 bez wyraźnego akcentowania secesji to duże osiągnięcie. Ale dzięki temu kuratorzy przeprowadzili swoją myśl, czytelnie wiodąc ją ku nowoczesności. Rozwój designu włoskiego został na wystawie w Paryżu równie klarownie ukazany, płynnie włączając w narrację obrazy i rzeźbę.

Jeżeli chodzi o modę to w moim rankingu rozegrały się dwie bitwy. Zawsze chętnie zaglądam na kolejne wystawy przygotowywane przez Muzeum Wiktorii i Alberta. W bitwie między butami, a sukniami ślubnymi wygrały te ostatnie. Ciekawiej, efektownej zaprezentowane – temat obuwniczy nie został moim zdaniem do końca wyzyskany. A w 2016 czeka nas bielizna – miejmy nadzieję, że ta część garderoby zostanie odpowiednio wykorzystana. Z monograficznych prezentacji kreatorów mody oglądając Karla Lagerfelda byłem pod wrażeniem niektórych pomysłów inscenizacyjnych. Ale prawdziwa bitwa rozegrała się między Jeanem Paulem Gaultierem a Alexandrem McQueenem, z zaskakującym rezultatem. Wielka wystawa w Londynie nieżyjącego brytyskiego projektanta mody została powtórzona za Metropolitan Museum of Art. W Nowym Jorku była prezentowana w 2011 roku i odniosła nieprawdopodobny sukces. W ojczyźnie McQueena była rownież skazana na szturmujące tłumy. Złego słowa nie powiem, robiła duże wrażenie swoją scenografią i przede wszystkim świetnie przeprowadzoną dramaturgią, która odzwierciedlała charakter pokazywanych strojów. Ale w moich oczach wystawa Jeana Paula Gaultiera była jeszcze lepsza. Bardziej różnorodna i jeszcze bardziej zaskakująca. Może też dlatego, że oglądałem ją w stolicy mody, w samym Grand Palais i była perfekcyjnie dopieszczona. Co ciekawe jej koncepcja powstał też w 2011 roku i można ją było już zobaczyć w Montrealu, Rotterdamie, Sztokholmie, Nowym Jorku, Londynie, Melbourne, a teraz w Monachium. Był więc czas, aby ją dopracować.

ŻYJĄCY ARTYŚCI

• Jasper Johns: Regrets – 12.09.2014-14.12.2014 – The Courtauld Gallery, Londyn
• Jasper Johns: Regrets – 13.01.2015-26.04.2015 – Belvedere, Wiedeń  (por. galeria Jasper Johns ‚Regrets’)

• Allen Jones RA – 13.11.2014-25.01.2015 – The Royal Academy of Arts, Londyn (por. galeria Allen Jones. Akademicka retrospektywa I)

• Frank Auerbach – 09.10.2015-13.03.2016 – Tate Britain, Londyn

• Marlene Dumas: The Image as Burden – 06.09.2014-04.01.2015 – Stedelijk Museum, Amsterdam (por. galeria Marlene Dumas w Stedelijk Museum)
• Marlene Dumas: The Image as Burden – 05.02.2015-10.05.2015 – Tate Modern, Londyn (por. galeria Marlene Dumas w Tate Modern)
• Marlene Dumas: The Image as Burden – 31.05.2015-06.09.2015 – Fondation Beyeler, Bazylea (por. galeria Marlene Dumas w Fondation Beyeler oraz galeria Malarskie brzemię Marlene Dumas I)

• Fernando Botero: Santas – 15.06.2015-31.07.2015 – Galerie Gmurzynska, Zurych (por. galeria Święte Fernando Botero)

• Jenny Saville Drawing: A contemporary response to the exhibition Titian to Canaletto – 15.10.2015-10.01.2016 – Ashmolean Museum, Oxford

• Ai Weiwei – 19.09.2015-13.12.2015 – The Royal Academy of Arts, Londyn (por. galeria Ai WeiWei w Royal Academy, galeria Ai WeiWei HON RA I oraz video Ai WeiWei exhibition 2015)

• Carsten Höller: Decision – 10.06.2015-06.09.2015 – Hayward Gallery, Southbank Centre, Londyn (por. galeria Carsten Höller i jego decyzje I, video Carsten Höller ‚Isometric Slides’ 2015, video Carsten Höller ‚Two Flying Machines’ 2015 oraz video Carsten Höller ‚Flying Mashrooms’ 2015)

• Magnificent Obsessions: The Artist as Collector – 12.02.2015-25.05.2015 – The Barbican, Londyn (por. galeria Artyści i ich rupiecie I)

• Reality: Modern and Contemporary British Painting – 10.07.2015-29.11.2015 – Walker Art Gallery, National Museums Liverpool, Liverpool (por. galeria Realizm we współczesnym malarstwie brytyjskim I)

Bardzo czekałem na wystawę Franka Auerbacha, bo technika tego nestora brytyjskie malarstwa bardzo mi odpowiada. I się nie rozczarowałem. Nie za dużo przykładów, akurat tyle, aby pokazać spójność jego koncepcji i praktyki. Czasami jednak od przybytku głowa nie boli. Ogromna retrospektywa Marlene Dumas udowodniła, że malarstwo ma sie dobrze wśród artystów róźnych pokoleń. Kiedy oglądałem ją po raz pierwszy w Amsterdamie to nie mogłem wyjść z sal muzealnych. W tym przypadku była to szansa na docenienie mrocznej poetyki prac artystki, ale też jej kunsztu technicznego. Potem miałem okazję obejrzeć wystawę jeszcze w Londynie i Bazylei, za każdym razem w nowym układzie i innymi pomysłami ekspozycyjnymi. Zdjęciami ze wszystkich trzech odsłon skrzętnie podzieliłem się z zaglądającymi na ‚artdone’. W moim podsumowaniu raczej nie sięgam po mniejsze wystawy, organizowane przez prywatne galeria, chociaż część z nich nie odbiega często swoim poziomem od prezentacji muzealnych. Nie mogę się jednak powstrzymać, aby nie napisać ile radości dał mi pokaz ostatniej serii obrazów Fernando Botero. Wszysko to już znamy od wielu lat, ale ciągle niepowtarzalny styl artysty dostarcza wyjątkowych wrażeń artystycznych.

Trudno wśród najlepszych wystaw nie umieścić retrospektywy Ai WeiWeia w Londynie, powodów jest wiele. Zastanawiam się jednak czy przypadkiem wystawa w Berlinie w 2014 roku nie była lepsza (por. galeria Dowody Ai Weiweia I). Właściwie nie wiadomo na co się zdecydować. Carsten Höller, belgijski artysta mieszkający obecnie w Szwecji, do zeszłego roku był pamiętany w Londynie ze swojej instalacji w Hali Turbin galerii Tate Modern sprzed blisko 10 lat. Teraz dostarczył londyńczykom dużo więcej uciechy wystawą retrospektywną. Poza zabawą, wpisaną w jego prace, dostarczył też sporo materiału do reflekji nad stanem dzisiejszej sztuki. Wystawa poświęcona pasjom kolekcjonerskim wybranych artystów też skłaniała do wielu przemyśleń. Od Andy’ego Warhola do Damiena Hirsta, od Armana do Hiroshi Sugimoto. Myślę, że była to jedna z najciekawszych i najoryginalniejszych wystaw 2015 roku, a pozostanie po niej równie ciekawy katalog. Za chwilę w spisie wydarzeń, które nie przypadły mi do gustu pojawi się całkiem sporo wystaw diagnozujących wybrane obszary współczesnej sztuki. To pewnie dowód jak trudno, bez odpowiedniego dystansu, taką wystawę zorganizować. Jednak należy próbować. Całkiem pozytywnie oceniam ekspozycję realistycznego malarstwa brytyjskiego zgrabnie łączącą jego wcześniejsze tradycje z obecnymi przykładami.

NAJGORSZE

• Mark Rothko – 20.09.2014-01.03.2015 – Gemeentemuseum Den Haag, Haga / The Hague (por. galeria Mark Rothko w Hadze II)

• Degas, Cézanne, Seurat. Das Archiv der Träume aus dem Musée d’Orsay / Degas, Cézanne, Seurat. The Dream Archive from the Musée d’Orsay – 30.01.2015-03.05.2015 – Albertina, Wiedeń

• Piet Mondrian. Die Linie / Piet Mondrian. The Line – 04.09.2015-06.12.2015 – Martin-Gropius-Bau, Berlin (por. galeria Piet Mondrian liniowo I)

• Das Bauhaus #allesistdesign / The Bauhaus #itsalldesign – 26.09.2015-28.02.2016 – Vitra Design Museum, Weil am Rhein, Niemcy

• Klee & Kandinsky. Nachbarn, Freunde, Konkurrenten / Klee & Kandinsky. Neighbours. Friends. Competitors – 19.06.2015-27.09.2015 – Zentrum Paul Klee, Berno / Bern (por. galeria Klee / Kandinsky I)

• Tracey Emin / Egon Schiele: Where I Want to Go – 24.04.2015-14.09.2015 – Leopold Museum, Wiedeń

• To expose, to show, to demonstrate, to inform, to offer. Künstlerische Praktiken um 1990 / Artistic Practices around 1990 – 10.10.2015-24.01.2016 – Museum moderner Kunst Stiftung Ludwig (mumok), Wiedeń

• Faces. European Portrait Photography since 1990 – 06.02.2015-17.05.2015 – BOZAR / Centre for Fine Arts, Bruksela

• Drawing Now – 29.05.2015-11.10.2015 – Albertina, Wiedeń

Czytając to posumowanie można odnieść wrażenie, że wszystko takie wspaniałe i ciekawe. A gdzie jakaś krytyka? Rzeczywiście mam zazwyczaj bardzo pozytywne podejście, dzięki czemu zwiedzanie wystaw dostarcza mi dużo przyjemności. Czasami jednak nie wszystko oceniam przez różowe okulary. Szczególnie spadają one z nosa przy dużych oczekiwaniach, które potrafią się zderzyć z nie dorastającą do nich rzeczywistością. Zacznijmy od wystaw, które z pewnością nie pokazywały złych dzieł i w sumie nie były takie złe, ale… Oglądając wielką wystawę Marka Rothki w Hadze narzucało się porównanie do ekspozycji w Muzeum Narodowym w Warszawie (por. post Mark Rothko w Warszawie), której zarzucano, że była za mała, że pokazano za mało obrazów. Okazuje się, że w przypadku Rothki więcej nie znaczy lepiej. W Hadze obrazy były za gęsto powieszone, w za niskich salach, pomniejszonych jeszcze ciemną scenografią. Pomysł zestawienia Rothki z Mondrianem był rewelacyjny (por. video Mark Rothko exhibition 2014/15), ale to nie wystarczyło. Druga „dobra” wystawa, która wzbudziła moją irytację była autorskim wyborem kuratora arcydzieł na papierze ze zbiorów musée d’Orsay. Nie muszę mówić, że świetnych. Widziałem jej reedeycję w Wiedniu, nie wiem jak było w Paryżu, ale chyba podobnie. Układ przeładowanej ekspozycji nie bardzo wiedział czy ma być tradycyjny czy nowatorski, niewiele z niego wynikało. Dodatkowo zaproszono współczesnych artystów, aby stworzyli prace zainspirowane eksponatami, całkiem ciekawe zresztą. Tylko na wystawie ich nie pokazano…

Wolę duże wystawy, ale potrafię docenić wystawy mniejsze. Tylko nie w przypadku jeżeli małe wystawy pretendują do miana retrospektywy i są organizowane przez wielkie, prestiżowe muzea, bo wtedy pachnie malizną. Tym bardziej, że w Berlinie od końca lat 60-tych nie było dużej wystawy Pieta Mondriana. Rozczarowaniem jest też wystawa Bauhausu przygotowna przez Vitrę, słynne muzeum designu. To prawda, że może widziałem za dużo dobrych i obszernych prezentacji (np. por. galeria Bauhaus – sztuka i życie I) tego tematu, ale one tylko udowadniają, że Bauhaus jest kopalnią interesujących pomysłów. Aktualna wystawa po premierze w siedzbie muzeum pojedzie do Bonn – może będzie lepiej. A znając zwyczaje Vitry objedzie jeszcze kilka innych światowych muzeów. Do wyjątkowych rozczarowań musze zaliczyć wystawę zestawiającą dzieła Paula Klee i Wassily’ego Kandinsky’ego. Niby dużo, niby wielowątkowo, a materiał świetny. Ale nijak się to na wystawie nie składało. Oglądałem wystawę w Bernie, gdzie na pewno nie posłużył jej otwarty charater ekspozycji. Teraz można ją zwiedzać w Monachium, może jest lepiej. Sukces porównania dwóch ważnych artystów (van Gogh/Munch, Klee/Kandinsky) zależy w dużej mierze od koncepcji kuratorskiej i możliwości jej realizacji. Inaczej rzecz się ma, gdy próbujemy zestawiać wielkie nazwiska ze współczesnymi artystami. Całkiem zgrabnie udało się włączyć prace Jenny Saville w wystawę rysunków weneckich w Oxfordzie. Niestety zderzenie Tracey Emin z Egonem Schiele skończyło się przegraną angielskiej artystki. Wcale nie dlatego, że jej prace były złe, tylko, że mało kto jest w stanie taką konkurencję wytrzymać. Nie przekonała mnie też próba przedstawienia artystycznych praktyk około roku 1990 w mumoku. Rozczarowaniem była też diagnoza współczesnego rysunku w Albertinie. Ambitny projekt zrealizowany przez muzeum, które jak najbardziej jest do tego predystynowane. Chyba za mało było prac, które zrobiłby na mnie wrażenie. Warto jednak takie próby podejmować.

Zapraszam na kanał YouTube ‚artdone‚, na którym jest już prawie 100 krótkich filmów. Informacje o najnowszych wpisach można otrzymać poprzez profil ‚artdone’ na facebooku. Jeżeli spodobało się Wam to podsumowanie, lubicie zwiedzać wystawy z ‚artdone’ zachęcam do komentowania, lajkowania i udostępniania postów.

Wystawy 2015 – podsumowanie część I

Tagi

barok baroque, ikonografia iconography, renesans renaissance, starożytność ancient art, średniowiecze Middle Ages

por. post Wystawy 2015 podsumowanie II oraz galeria Wystawy 2015WYSTAWY ZAGRANICZNE 2015 – SZTUKA DAWNA

Pod koniec każdego roku mam ochotę zrobić ranking najlepszych wystaw, ale zazwyczaj czasu jest za mało, a wystaw za dużo. Jednak na stronie ‚artdone’ aż się prosi o takie zestawienie, więc spróbujmy. Najlepiej by było zrobić typowe ‚Top 10’, ale jak tu porównywać małe wystawy z wielkimi, a monograficzne z przekrojowymymi? Nie mówiąc już o różnych okresach, które obejmują. Zacznijmy od sztuki dawnej, jednak bez konkursu i wybierania najlepszych. Podzieliłem wystawy na kategorie i wymieniłem wszystkie, które uważam za ważne w mijającym roku. To oczywiście spis subiektywny, ale bardzo szeroki. Proszę pamiętać, że pojawiają się tylko wystawy, które widziałem. W tym roku całkiem sporo zobaczyłem, więc myślę, że będzie ciekawie. Wypisane wystawy nie obejmują tych, które kończyły się w styczniu 2015 roku.

GIGANCI

• Rembrandt: The Late Works – 15.10.2014-18.01.2015 – The National Gallery, Londyn
• Late Rembrandt – 12.02.2015-17.05.2015 – Rijksmuseum, Amsterdam (por. galeria Późny Rembrandt I)

• Rembrandt’s Late Pupils – Studying under a Genius – 12.02.2015-17.05.2015 – Dom Rembrandta / Museum Het Rembrandthuis, Amsterdam

• Rembrandt and the Dutch Golden Age – 31.10.2014-15.02.2015 – Szépművészeti Múzeum / Museum of Fine Arts, Budapeszt (por. galeria Złoty wiek malarstwa holenderskiego)

• Velázquez – 28.10.2014-15.02.2015 – Kunsthistorisches Museum, Wiedeń (por. galeria Velázquez w KHM ! I)

• Velázquez – 25.03.2015-13.07.2015 – Grand Palais, Paryż (por. galeria Diego Velázquez. Malarz malarzy I)

Są wystawy, na które się czeka, które zapowiadane są z dużym wyprzedzeniem i są to wystawy najsłynniejszych i największych artystów. Takie wystawy najtrudniej zorganizować, bo nikt nie chce oddać na 4 miesiące albo pół roku „swojego” Leonarda czy Rafaela. W tym roku bohaterami byli Rembrandt, Velázquez oraz rzeczywiście Leonardo we Włoszech (por. galeria Leonardo da Vinci Expo I). Na ostatnią z tych wystaw nie dojechałem, choć się starałem, rekompensatą jest bardzo obszerny katalog. Udało mi się za to zobaczyć obie wielkie wystawy Diego Velázqueza – najpierw w Wiedniu, a potem w Paryżu. Właściwie były to dwie róźne wystawy, tylko część dzieł się powtarzała. Francuzi jak to Francuzi – musieli zrobić po swojemu, większe i lepsze, z oddzielnym katalogiem (wydanym tylko po francusku). Trzeba przyznać, że koncepcja „większe i lepsze” potrafi się sprawdzić i wystawa w Grand Palais była olśniewająca, wielowarstwowa, z największymi arcydziełami. Skoro była to pierwsza monografia artysty w Paryżu, to trzeba było się wykazać. Wystawie wiedeńskiej też niczego nie brakowało, a w katalogu znalazło się miejsce na przetłumaczenie wszystkich tekstów na angielski…

Wielkie wystawy wielkich artystów są dosyć niebezpieczne, trudne do przygotowania i łatwo można się rozczarować. Na szczęście w przypadku wystawy późnej twórczości Rembrandta tak nie było i myślę, że wystawa zaspokoiła oczekiwania. A były pułapki, chociażby chęć pokazania obok siebie wszystkich trzech dziedzin twórczości Mistrza – malarstwa, grafiki i rysunku. Chyba najmniej zaakcentowany był ten ostatni, ale to tylko szukanie dziury w całym. Choć to mało oryginalne, to jeżeli przyznać tytuł ‚wystawy roku 2015’ będzie nią właśnie „Późny Rembrandt”. Porónując ekspozycje w Londynie i Amsterdamie, bardziej przychylam się do wersji angielskiej, bo była bardziej klarowna i poukładana. W Amsterdamie pojawiło się kilka dodatkowych, ekscytujących prac, ale miało się wrażenie większego chaosu. Jeżeli ktoś oczywiście przebił się przez nieprzebrany tłum – na obu zresztą – wystawach. Miłym dodatkiem w Holandii była wystawa poświęcona uczniom Rembrandta w późnym okresie jego twórczości zorganizowana w Domu Rembrandta. Kilka obrazów i piękny wybór rysunków stworzyły bardzo udaną całość. Skoro jesteśmy przy Rembrandtcie i gigantycznych wystawach to trzeba jeszcze wspomnieć ogromny pokaz sztuki holenderskiej w Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie, które pożegnało się tym wydarzeniem przed swoim generalnym remontem. Rembradt był w tytule wystawy i rzeczywiście kilka jego ważnych obrazów się pojawiło. To jednak skala przedsięwzięcia budzi podziw i jest dowodem, że takie monstrualne wystawy mogą być udane.

WPŁYWOWI GIGANCI

• The Botticelli Renaissance – 24.09.2015-24.01.2016 – Gemäldegalerie, Kulturforum, Berlin (por. galeria Renesansy Sandra Botticellego I)

• Sensation and Sensuality. Rubens and His Legacy – 25.09.2014-04.01.2015 – BOZAR / Centre for Fine Arts, Bruksela
• Rubens and His Legacy: Van Dyck to Cézanne – 24.01.2015-10.04.2015 – The Royal Academy of Arts, Londyn (por. galeria Peter Paul Rubens i jego następcy I)

• Rubens privé / Rubens in private – 28.03.2015-28.06.2015 – Dom Rubensa / Rubenshuis, Antwerpia (por. galeria Peter Paul Rubens z rodziną I)

To nie koniec kategorii gigantów, ale trochę ją zmodyfikujemy i podniesiemy poziom trudności. Nie tylko wielka wystawa monograficzna, ale do tego ukazanie wpływu artysty na następne pokolenia. Berlińska odsłona długo przygotowywanej wystawy Sandra Botticellego ma oryginalną scenografię oraz bogaty wybór dzieł samego mistrza i jego pracowni, ale też i tych, którzy byli w niego wpatrzeni. Odwrócona chronologia ekspozycji jest w pełni uzasadniona, tylko po co ten angielski tytuł wystawy włoskiego malarza w stolicy Niemiec? W Berlinie oddzielnie zaprezentowano dzieła Botticellego, a osobno innych artystów z całkiem dobrym efektem. Czy tak samo będzie w Londynie, gdzie wystawa przenosi się na wiosnę?

Kuratorzy wystawy poświęconej Peterowi Paulowi Rubensowi wykorzystali okazję do bezpośredniego zestawienia dzieł malarza z pracami jego uczniów i naśladowców. I to w obu odsłonach – w Brukseli i Londynie. Ponieważ miałem przyjemnośc porównania ekspozycji w obu miejscach to chyba obstawiam tym razem Brukselę, a nie Londyn. W głównych salach Royal Academy nawet wielkoformatowe obrazy gdzieś się zagubiły. Mówiąc o flamandzkim gigancie trzeba jeszcze wspomnieć wystawę w Antwerpii zorganizowaną w Domu Rubensa. Powrócili do niego członkowie rodziny i przyjaciele malarza, oczywiście w wizerunkach przez niego stworzonych. Koncepcja pociągająca, a i wykonanie udane, choć trudne w oglądaniu z racji szczupłości miejsca.

STAROŻYTNOŚĆ / ŚREDNIOWIECZE

• Ancient lives, New Discoveries – 22.05.2014-12.07.2015 – British Museum, Londyn (por. galeria 8 egipskich historii)

• Celts: Art and Identity – 24.09.2015-31.01.2016 – British Museum, Londyn

• Ein Gott – Abrahams Erben am Nil. Juden, Christen und Muslime in Ägypten von der Antike bis zum Mittelalter / One God – Abraham’s Legacy on the Nile. Jews, Christians, and Muslims in Egypt from Antiquity until the Middle Ages – 02.04.2015-13.09.2015 – Bode-Museum, Berlin
• Egypt: Faith after the Pharaohs – 29.10.2015-07.02.2016 – British Museum, Londyn

• Portable Classic. Ancient Greece to Modern Europe – 09.05.2015- 13.09.2015 – Fondazione Prada, Wenecja

Przegląd wystaw sztuki dawnej należałoby zacząć od epok najdawniejszych, ale o takie trudno, bo mało kto może je zorganizować. Na pewno na wspomnienie zasługuje koncepcja wystawy o egipskich mumiach w British Museum. Ich badanie to rzecz fascynująca (niedawno rozpoczęto taki projekt w Polsce), ale zrobienie z tego wystawy przyjaznej widzom i nienachalnie pouczającej to inna sprawa. Wybrano 8 bardzo różnych przykładów mumii, aby na wzór detektywów ukazać przypuszczalne biografie i warunki życia tych jakże konkretnych osób. Po najeździe Wikingów w zeszłym roku (por. galeria Nadciągają Wikingowie I) przyszedł czas na wystawę o Celtach. Nie będę ukrywał, że moją szczególną na niej uwagę przyciągnęło zakończenie, czyli odrodzenie tematu w XIX wieku. Jeszcze jedna wystawa, która swoją zawartością, ale i pomysłem zasługuje na uwagę to efekt współpracy Londynu i Berlina. Współpraca cokolwiek dziwna, bo wyszły z tego dwie mocno różne wystawy, z oddzielnymi katalogami. Na dokładkę, chociaż prezentacja w British Museum jeszcze nie zakończona, to w Bode-Museum, po zmianach w ekspozycji, wystawa zostałą otwarta powtórnie. Trochę mnie taki brak koordynacji irytuje, ale w sumie obie wystawy przedstawiające koegzystencję trzech religii monoteistycznych w Egipcie skłaniają do podobnych refleksji. Nie tylko nad historią, ale też nad współczesną sytuacją, gdzie religijne aspekty odgrywają nadal tak kluczową rolę w konfliktach światowych.

Do wystaw o starożytności dorzucę jeszcze jedną, którą obejrzałem tylko w połowie. Wystawa z okazji otwarcia nowej siedziby Fundacji Prady podzielona była na dwie części. W Mediolanie zorganizowano ekspozycję poświęconą powtarzalności w rzeźbie antycznej, a w weneckiej siedzibie Fundacji (wspniałych wnętrzach Ca’ Corner della Regina nad Canal Grande) trwaniu tego zjawiska w sztuce późniejszej. Doskonały wybór dzieł, oryginalny temat oraz obszerny katalog to niewiątpliwe atuty tego projektu.

MONOGRAFIE

• Bild und Botschaft. Cranach im Dienst von Hof und Reformation – 21.08.2015-10.01.2016 – Schloss Wilhelmshöhe, Museumslandschaft Hessen, Kassel

• Bernini. Erfinder des barocken Rom – 09.11.2014-01.02.2015 – Museum der bildenden Künste, Lipsk

• Zurbarán. Meister der Details / Zurbarán. Master of Detail – 10.10.2015-31.01.2016 – Museum Kunstpalast, Düsseldorf (por. galeria Mistrzowskie szczegóły Zurbarána I)

• Pleasure and Piety: The Art of Joachim Wtewael (1566-1638) – 21.02.2015-25.05.2015 – Centraal Museum, Utrecht (por. galeria Joachim Wtewael po raz pierwszy I)

• Schalcken – Gemalte Verführung / Schalcken – Painted Seduction – 25.09.2015-24.01.2016 – Wallraf-Richartz-Museum & Fondation Corboud, Kolonia (por. galeria Godfried Schalcken uwodzi I)

• Jean-Etienne Liotard – 24.10.2015-31.01.2016 – The Royal Academy of Arts, Londyn (por. galeria Jean-Étienne Liotard. Mistrz pastelu I)

Monograficzne wystawy poświęcone jednemu artyście należą do moich ulubionych. Są udane, kiedy ukazują nowe strony twórczości znanych postaci lub przedstawiają zapomnianych lub nieznanych artystów. W Niemczech w tym roku odbyło się kilka większych lub mniejszych (por. galeria Lucas Cranach Starszy z Lipska) wystaw poświęconych rodzinie Cranachów, na czele z pierwszą monografią Łukasza Cranacha Młodszego. Udało mi się zobaczyć wystawę Łukasza Cranacha Starszego w Kassel, która wcześniej pokazywana była w Gotha. Zorganizowanie jej w mniej uczęszczanych miejscach miało swoje dobre, ale też gorsze strony. Wystawa chyba zasługiwała na większą uwagę z racji zawartości merytorycznej i nowego ujęcia tematu. Podobnie za mało było słychać o wystawie Gianlorenza Berniniego zorganizowanej na przełomie 2014/2015 w Lipsku. Znajduje się tam największy zbiór rysunków mistrza baroku rzymskiego. Kolekcję tą zaprezentowano na wystawie, której nie powstydziłoby się żadne muzeum na świecie (i chyba szkoda, że nie pokazano jej w Londynie czy Nowym Jorku, o Rzymie nie wspominając). Wielka wystawa Francisca Zurbarána została zorganizowana w Madrycie i Düsseldorf, ale brak wspólnego katalogu dla obu wystaw odebrał mi trochę przyjemność oglądania.

Jeżeli chodzi o monografie mniej znanych artystów to po raz pierwszy można było poznać twórczość Joachima Wtewaela, mieszkającego w Utrechcie manierysty niderlandzkiego. Po prezentacji w rodzinnym mieście wystawa pojechała do Galerii Narodowej w Waszyngtonie, więc trudno, aby była źle przygotowana. Dla mnie zaskoczeniem było zebranie dzieł Gotfrieda Schalckena, jednego z najpopularniejszych w Europie holenderskich malarzy 2. połowy XVII wieku. Wraz ze zmianą gustów w XIX wieku został mocno zapomniany, a niewątpliwie zasługuje na większą uwagę. Jean-Étienne Liotard jest dużo lepiej znany, ale dopiero teraz doczekał się pierwszej wystawy na Wyspach Brytyjskich, gdzie jego twórczość była w XVIII wieku całkiem popularna. Mocną stroną wystawy w Londynie (wcześniej pokazywanej w Edynburgu) są najpopularniejsze prace artysty, ale też mniej znane dzieła wypożyczone z publicznych i prywatnych kolekcji brytyjskich.

TEMATYCZNE

• Fantastische Welten. Albrecht Altdorfer und das Expressive in der Kunst um 1500 / Realms of Imagination. Albrecht Altdorfer and the Expressivity of Art around 1500 – 17.03.2015-14.06.2015 – Kunsthistorisches Museum, Wiedeń (por. galeria Albrecht Altdorfer i sztuka około 1500 I)

• Faces Then. Renaissance Portraits from the Low Countries – 06.02.2015-17.05.2015 – BOZAR / Centre for Fine Arts, Bruksela (por. galeria Twarze niderlandzkich portretów)

• Dutch Self-portraits: Selfies of the Golden Age – 08.10.2015-03.01.2016 – Mauritshuis, Haga (por. galeria Holenderskie ‚selfies’ I)

• Bruegel’s Witches – 19.09.2015-31.01.2016 – Museum Catharijneconvent, Utrecht

• Asia in Amsterdam: Exotic Luxury in the Golden Age – 17.10.2015-17.01.2016 – Rijksmuseum, Amsterdam (por. galeria Azjatyckie skarby w Holandii I)

• La toilette, naissance de l’intime / La Toilette and the Invention of Privacy – 12.02.2015-05.07.2015 – Musée Marmottan Monet, Paryż (por. galeria Podglądając prywatność I)

• Schlaflos – Das Bett in Geschichte und Gegenwartskunst / Sleepless – The bed in history and contemporary art – 30.01.2015-07.06.2015 – Belvedere, Wiedeń (por. galeria Sztuka w łóżku)

Dobrze jest w tytule wystawy umieścić nazwisko konkretnego artysty, ale wystawa poświęcona sztuce północnej ok. 1500 roku wcale nie skupiała się na Albrechcie Altdorferze. Ukazywała zjawiska artystyczne, które świetnie pokazywały jak ciekawy był to okres wciśniety między średniowiecze a nadciągający renesans. Wydawać by się mogło, że była to wystawa dla specjalistów, ale kto na nią trafił na pewno nie żałował. Formy pojawiające się wtedy w sztuce (malarstwie, ale też rzeźbie, grafice i rysunku) potrafią zaskoczyć każdego. Tak to bywa, że wystawy zajmujące się mniej spopularyzowanymi tematami bywają atrakcyjne dla szerszej publiczności. Tak było z wystawą portretów niderlandzkich z XVI wieku. Wysmakowany wybór dzieł ukazywał rozwój portretu przed czasami jego rozkwitu w epoce baroku. I chyba należy żałować, że ta wystawa nie została przeniosiona z Brukseli do któregoś z prestiżowych muzeów z kolekcją dawnego malarstwa. Portret jest pociągającym tematem dla wystawy, a szczególnym przypadkiem jest autoportret. W Hadze można oglądać dobrze skonstruowaną wystawę 27 obrazów, która obejmuje szeroki zakres funkcji jakie spełniały autoportrety w Holandii w XVII wieku. To nie jedyna prezentacja autoportretów w Europie w tej chwili. W Karlsruhe (a potem w Lyonie i Edynburgu) trwa wystawa dużo szerzej ustawiająca widełki czasowe. Autoportrety rysunkowe i graficzne ze swojej kolekcji pokazuje też Rijksmuseum w Amsterdamie. A jesienią 2016 roku podobna wystawa zapowiadana jest ze zbiorów królowej Elżbiety II.

W kategorii mniejszych przedsięwzięć zrobiła na mnie duże wrażenie wystawa pokazująca czarownice w sztuce niderlandzkiej. To fascynujący ikonograficznie temat, dla którego ukonstytuowania się szczególne znaczenie miały dwie ryciny projektu Pietera Bruegela. Wystawa pogłębiła zagadnienie przedstawione nie tak dawno na Wyspach Brytyjskich (por. galeria Świat czarownic I), również za sprawą świetnie napisanego katalogu, który czyta się od deski do deski jednym tchem. Nie spodziewałem się też jak pozytywne wrażenie zrobi na mnie aktualna wystawa w Rijksmuseum poświęcona relacjom sztuki Dalekiego Wschodu i Holandii w XVII wieku. Efektowna scenografia, a przede wszystkim staranny wybór dzieł, tak malarskich jaki i rzemiosła artystycznego, czynią z niej jedną z najlepszych wizualnie wystaw w tym roku. Jeszcze dwie przekrojowe wystawy zasługują na wspomnienie. Sceny toalet zebrane zostały w paryskim Musée Marmottan Monet, gdzie zawsze można liczyć na smaczki z kolekcji prywatnych. Mniej zauważona była wystawa w Wiedniu, być może dlatego, że umieszczona w 21er Haus, gdzie głównym motywem było łóżko. Dominowała sztuka nowoczesna, ale temat został poprowadzony od czasów antycznych.

KOLEKCJONERZY

• Da Guercino a Caravaggio. Sir Denis Mahon e l’arte italiana del XVII secolo / From Guercino to Caravaggio. Sir Denis Mahon and the Italian Art in the XVII Century – 26.09.2014-15.02.2015 – Palazzo Barberini, Galleria Nazionale di Arte Antica, Rzym (por. galeria Od Guercina do Caravaggia I)

• De Giotto à Caravage: les passions de Roberto Longhi / From Giotto to Caravaggio. The passions of Roberto Longhi – 27.03.2015-20.07.2015 – Musée Jacquemart-André, Paryż (por. galeria Roberto Longhi. Od Giotta do Caravaggia I)

Oddzielną kategorią postanowiłem wyróżnić wystawy poświęcone ważnym kolekcjonerom i badaczom. W Petersburgu, a potem w Rzymie uhonorowano Denisa Mahona, a w Paryżu Roberto Longhiego. W obu przypadkach magnesem przyciągającym publiczność były obrazy Caravaggia.

RYSUNEK

• Drawn from the Antique: Artists & the Classical Ideal – 25.06.2015-26.09.2015 – Sir John Soane’s Museum, Londyn

• Drawing in Silver and Gold: Leonardo to Jasper Johns – 10.09.2015-06.12.2015 – British Museum, Londyn (por. galeria Rysowane srebrem i złotem I)

• Titian to Canaletto: Drawing in Venice. With a contemporary response by Jenny Saville – 15.10.2015-10.01.2016 – Ashmolean Museum, Oxford (por. galeria Rysunek wenecki od Tycjana do Canaletta I)

• Raphael, Titian, Michelangelo: Italian Drawings from the Städel Museum in Frankfurt (1430-1600) – 21.03.2015-21.06.2015 – Fondation Custodia, Paryż (por. galeria Włoski rysunek renesansowy z Frankfurtu)

Szczególna katagoria to wystawy rysunku, bo przecież tylko na nich można te delikatne prace – ze względów konserwatorskich – podziwiać. Niewątpliwym wydarzeniem była wystawa poświęcona technice wykorzystującej metalowy rylec, uznawanej za najbardziej szlachetną. Została przygotowana z myślą o waszyngtońskiej Galerii Narodowej, ale można ją było też zobaczyć na Starym Kontynencie. Trzeba dodać, że towarzyszła jej jedna z najbardziej eleganckich publikacji muzealnych w tym roku. Za to względy merytoryczne przemawiają za katalogiem wystawy poświęconej rysowaniu z wzorców antycznych. To kluczowe zagadnienie dla sztuki zachodnioeuropejskiej zostało przedstawione w Muzeum Teylers w Haarlemie (jednej z najważniejszych kolekcji rysunków na świecie), a potem pokazane w Muzeum Johna Soane’a w Londynie. Równie imponujące opracowanie merytoryczne towarzyszy wystawie rysunku weneckiego w Oxfordzie. A i sama wystawa jest dużą gratką, bo zobaczyć można rysunki z bogatych kolekcji oxfordzkich uzupełnione zbiorami florenckich Uffizi. Była też okazja, aby podziwiać w oryginale najlepsze rysunki włoskie z kolekcji Muzeum Städel we Frankfurcie na Menem.

GOYA

• Goya: The Witches and Old Women Album – 26.02.2015-25.05.2015 – The Courtauld Gallery, Londyn (por. galeria Goya, czarownice i stare kobiety I)

• Goya: The Portraits – 07.10.2015-10.01.2016 – The National Gallery, Londyn (por. galeria Francisco Goya. Portrety I)

Francisco Goya jest niewątpliwym bohaterem roku 2015. W styczniu skończyła się duża wystawa w Bostonie (por. galeria Goya. Porządek i chaos I), a potem swoją prezentację przygotowało Prado w Madrycie. Aż dwie wystawy można było zobaczyć w Londynie. Pierwsza była bezprecedensowym zebraniem rozproszonych kart ze szkicownika opatrzonego literą D nazywanego „Czarownice i stare kobiety”. Mogło się to udać tylko takiej prestiżowej instytucji jak Instytut Courtaulda. Na ‚artdone’ też można zobaczyć reprodukcje wszystkich zachowanych kart. Ta kameralna, ale wiele mówiąca o artyście wystawa była tylko przygrywką do trwającej jeszcze wystawy portretów autorstwa Francisca Goi. Wcale nie byłem pewny jakie będą moje z niej wrażenia, bo przecież portrety Hiszpana wydają się czasami naiwne i nieporadne. Jednak geniusz pozostanie geniuszem. W portrecie liczy się, aby pokazać coś więcej niż tylko fizjonomię, a Goia potrafił to znakomicie. Używał przy tym techniki, która zadziwia nas do tej pory. Widać było, że wybieranie obrazów na pokaz w Galerii Narodowej było żmudnym procesem, ale efekt jest zachwycający.  Na pewno do ‚Top 10’ tego roku.

NAPOLEON

• Bonaparte and the British: Prints and Propaganda in the Age of Napoleon – 05.02.2015-16.08.2015 – British Museum, Londyn (por. galeria Napoleon i brytyjska karykatura)

• Alexander, Napoleon & Joséphine, a Story of Friendship, War and Art from the Hermitage – 28.03.2015-08.11.2015 – Hermitage Amsterdam, Amsterdam (por. galeria Wojna i przyjaźń)

Rok 2015 był okrągłą rocznicą upadku Napoleona, stąd przez całą Europę przetoczyły się wystawy poświęcone Bonapartemu, tak jak 200 lat wcześniej jego armia. Mieliśmy w tym swój udział, to znaczy tak w kampaniach militarnych w przeszłości, jak i w wystawach w tym roku (por. galeria Sztuka w czasach Napoleona I). Udało mi się dotrzeć na pola bitwy pod Waterloo, a nie udało mi się zobaczyć wystawy poświęconej Kongresowi Wiedeńskiemu (por. galeria Kongres Wiedeński). Za to dużą uciechę (ale i refleksję historyczną) sprawiła wystawa ukazująca Napoleona w karykaturze przygotowana przez British Museum. To ciekawa przeciwwaga dla gloryfikującej cesarza ikonografii. Rosyjski wątek z historii Napoleona zaakcentowała wystawa w Amsterdamie złożona z dzieł sprowadzonych z Petersburga. Tamtejsze ekspozycje zawsze są starannie wizualnie i merytorycznie przygotowane – tym razem było nie inaczej. Sporo też Bonapartego zobaczyć można na aktualnej wystawie w Lipsku, ale ona pośwęcona jest innym zagadnieniom artystycznym (por. galeria Eugène Delacroix / Paul Delaroche I).

NAJGORSZE

• Ein Goldenes Zeitalter / A Golden Age – 28.08.2015-06.03.2016 (przedłużona / extended) – Kunsthaus Zürich, Zurych (por. galeria Złoty Wiek malarstwa gabinetowego)

• Uncovering Everyday Life: From Bosch to Bruegel – 10.10.2015-17.01.2016 – Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam (por. galeria Początki malarstwa rodzajowego I)

Do tej beczki miodu chciałbym dodać trochę dziegciu, ale nie jest to proste. Może dlatego, że złe wspomnienia lepiej wymazać z pamięci. A może dlatego, że mało jest całkowicie złych wystaw sztuki dawnej. Jak już się ktoś zabiera za takie tematy i sprowadza kilkusetlenie obiekty, to nie chce swojego projektu wystawiać na ryzyko. Trochę więc naciągając mogę wspomnieć, że rozczarowaniem była wystawa malarstwa holenderskiego w Zurychu. Połączono rzadko pokazywaną kolekcję prywatną ze zbiorami muzealnymi, ale niewiele z tego wynika. Widać, że potraktowano ten projekt drugorzędnie jako urozmaicenie ekspozycji. Ostatnio mocno się zirytowałem w Rotterdamie na wystawie o początkach scen rodzajowych w sztuce niderlandzkiej. Wprowadzający filmik traktował publiczność jakbyśmy byli przedszkolakami (a da się dobry kilkuminutowy materiał – łączący treści merytoryczne ze współczesnymi – przygotować, jak udowadnia film na wystawie autoportretu holenderskiego w Hadze – patrz wyżej). Układ ekspozycji niepotrzebnie udziwniony i niewygodny w oglądaniu. Jednak irytacja została zrównoważona wartościami merytorycznymi i doborem dzieł. Ta radość z kolei została zepsuta brakiem katalogu w wersji angielskiej – skoro sztuka niderlandzka to po co obcokrajowcy mają się czegoś dowiedzieć? Może nawet trochę szkoda, że tak ciekawa wystawa jest w cieniu wielkich nazwisk. Sprowadzono obrazy Petera Bruegela (większość wielkości pudełka od zapałek, ale nie narzekajmy – jeden pojawia się po raz pierwszy publicznie), a w środku króluje tryptyk „Wóz z sianem” Hieronima Boscha. To już zapowiedź atrakcji czekających nas w 2016 roku (por. post Arcydzieło wraca po 450 latach).

To koniec pierwszej części podsumowania roku 2015, miejmy nadzieję, że będą następne. Zapraszam na kanał YouTube artdone, na którym jest już prawie 100 krótkich filmów. Informacje o najnowszych wpisach można otrzymać poprzez profil artdone na facebooku. Jeżeli spodobało się Wam to podsumowanie, lubicie zwiedzać wystawy z ‚artdone’ zachęcam do komentowania, lajkowania i udostępniania postów. To najlepsza mobilizacja, aby strona rozwijała się w Nowym Roku.

Wycieczka do Trójmiasta

Tagi

fotografia photography, Jan Vanriet, Kacper Kowalski, Polska Poland, rysunek drawing, Tomasz Gudzowaty, Tomek Rygalik

Nie tak dawno udało mi się zrobić szybki wypad do Gdańska, Gdyni i Sopotu, aby pozwiedzać tamtejsze wystawy. Dawno tam nie byłem, a mam duży sentyment do Trójmiasta. Po długiej nieobecności można spojrzeć świeżym okiem na to jak prezentują się tamtejsze muzea. Chętnie podzielę się wrażeniami, bo liczę, że przy wakacyjnym sezonie, znajdą się tacy, którzy podążą moim śladem. Przy okazji pobytu nad Bałtykiem można przecież zajrzeć na wystawę lub do muzeum. Czy warto? Czy trzeba? O tym za chwilę przy okazji podsumowania. A wnioski z wycieczki będą ekstremalne – od pozytywnych i budujących do smutnych i bardzo przykrych.

Początkowo moim głównym celem była wystawa Jana Vanrieta (por. galeria Jan Vanriet śpiewająco I). To współczesny malarz belgijski, być może u nas jeszcze mało znany. Jest doświadczonym twórcą, bardzo cenionym w swoim kraju. Kiedy Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych w Antwerpii zamykało się w związku z długoletnim – nadal trwającym – remontem, to właśnie dzieła Vanrieta zawisły na ostatniej wystawie obok tamtejszych arcydzieł. Na świecie artysta zaczyna dopiero w pełni zyskiwać uznanie. Można w nim widzieć prekursora dla takich artystów jak Luc Tuymans (por. galeria Luc Tuymans przy brzegu) czy Wilhelm Sasnal (por. galeria Sasnal w Whitechapel Gallery oraz w Haus der Kunst), a i malarze młodego pokolenia chętnie oglądają jego obrazy (por. galeria Bartek Kiełbowicz i jego spadochroniarze). Monograficzna wystawa Jana Vanrieta zorganizowana przez Muzeum Narodowe w Gdańsku to duże wydarzenie. Udało się to dzięki współpracy z Roberto Polo Gallery, która to galeria jest przedstawicielem artysty. Nie tak dawno w Brukseli miałem okazję do niej zajrzeć, a nawet poznać właściciela (przy okazji można się pochwalić). Roberto Polo to bardzo ciekawa postać, z barwną przeszłością, a obecnie swoje zainteresowanie skierował na Polskę. Niedawno w Łodzi, a teraz w Gdańsku uczestniczył w organizacji wystaw. Takie międzynarodowe kontakty są bardzo krzepiące, bo ciągle mamy ich za mało.

Szybko okazało się, że nie tylko wystawa Jana Vanrieta będzie atrakcją mojej wycieczki. W Muzeum Miasta Gdyni trwa wystawa Tomka Rygalika (por. galeria Rygalik Show), jednego z najciekawszych polskich projektantów, który cieszy się też sporym prestiżem poza krajem. Jeden z zaprojektowanych przez niego foteli jest już w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Ostatnio artysta uczestniczył w projektowaniu wnętrza Muzeum Historii Żydów Polskich. Wystawa w Gdyni to duża prezentacja jego dorobku, zorganizowana w ramach trwającego festiwalu Gdynia Design Days 2015. Kuratorką wystawy jest Anna Maga, jedna z najlepszych specjalistek zajmujących się designem. Czy trzeba bardziej zachęcać? Miałem też swoje osobiste powody, aby wystawę zobaczyć. Kilka lat temu Studio Rygalik uczestniczyło w bardzo ciekawym projekcie Muzeum na wynos. Bezpośrednio nie brałem w nim udziału, ale sympatia pozostała. Jadąc z Warszawy logicznie było rozpocząć od Gdyni, a skończyć na Gdańsku. Taka kolejność o mało nie zakończyła się tragicznie dla moich wystawowych priorytetów. Szybko okazało się też, że Trójmiasto ma do zaoferowania więcej niż dwie ciekawe wystawy.

Kupienie biletu nad Bałtyk na rozsądną godzinę w sobotę rano było niemożliwe. W związku z tym musiałem jechać bardzo bladym świtem, dzięki czemu w gdyńskim muzeum byłem zaraz po jego otwarciu. Po bardzo przyjemnym spacerze ulicami modernistycznego miasta. Przeszłość Gdyni predestynuje ją do bycia miejscem, gdzie nowoczesny design powinien być ceniony. Muzeum Miasta Gdyni zrobiło na mnie pozytywne wrażenie – nowoczesny budynek, ciekawe przestrzenie ekspozycyjne oraz życzliwa i pomocna obsługa. Do tego bezpłatny wstęp z okazji festiwalu designu. Możliwość robienia zdjęć na ekspozycji dla mnie, jako autora ‘artdone’, jest nie bez znaczenia. Wystawa „Rygalik. Istota rzeczy” – świetna. To co mnie uderzyło, to nawiązania do stylu lat 60. w bardzo współczesnych formach. Podobne wnioski można mieć tylko na dużej, monograficznej prezentacji. Przy okazji wystawy wydana została książka, której koncepcja mocno się rozrosła. Imponująca zawartość przeniosła się na wysoką cenę, ale i tak dla miłośników designu to pozycja obowiązkowa. Miejmy nadzieję, że ukaże się ona również po angielsku, a wystawę będzie można jeszcze gdzieś zobaczyć, np. za granicą. Jest się czym chwalić. To przyjemne, kiedy polscy twórcy zyskują międzynarodowe uznanie. Tak jest też w przypadku Kacpra Kowalskiego, którego wystawę można również oglądać w Muzeum Miasta Gdyni. Jako jedyny z polskich fotografików został w tym roku wyróżniony na Word Press Photo. Nigdy nie widziałem prac Kacpra Kowalskiego w dużym formacie, a robią w takiej postaci wrażenie. Jego twórczość była dla mnie największym odkryciem tego intensywnego dnia. Artysta specjalizuje się w fotografii robionej z dużej wysokości. Jest pilotem, ale z wykształcenia architektem. W moim odczuciu najciekawsze efekty, które uzyskuje, to te zbliżające jego prace do malarstwa. Jeden minus – publikacja towarzysząca projektowi „Efekty uboczne”, pierwszy album artysty, dostępna była w sklepiku muzealnym w wyjątkowo wysokiej cenie, a daleko jej zawartości do katalogu Rygalika. No ale była – to trzeba docenić. Za to cena książki towarzyszącej ekspozycji „Narodziny Miasta. Gdyński modernizm w dwudziestoleciu międzywojennym” bardzo przystępna. A i sama wystawa robi dobre, nowoczesne wrażenie. Jednym słowem bardzo pozytywne odczucia po zwiedzeniu wszystkich trzech wystaw, poparte wystawionymi przed wejściem do muzeum leżakami – trudno o bardziej sympatyczną wizytówkę. Dodam tylko, że wystawę Rygalika zwiedzał ze mną jeden pan, na wystawie o początkach Gdyni pojawiły się dwie dziewczyny w wieku licealnym, a na wystawie Kacpra Kowalskiego zastałem jedną rodzinę oglądającą towarzyszący ekspozycji film, zresztą całkiem ciekawy. Trochę mało publiczności, ale było jeszcze wcześnie.

Następnym przystankiem na trasie mojej eskapady był Sopot. Ze wstydem muszę przyznać, że była to moja pierwsza wizyta w Państwowej Galerii Sztuki. Choć od dawna wiem, że są tam organizowane jedne z najciekawszych u nas wystaw, to do tej pory było mi zawsze nie po drodze. Postanowiłem nadrobić zaległości i wraz z tłumem spacerowiczów dotarłem w okolice sopockiego mola, gdzie mieści się galeria. A w niej trzy wystawy, które wymienię zgodnie z kolejnością pięter. Najpierw prezentacja wielkoformatowych prac Tomasza Gudzowatego, który należy do naszych najsłynniejszych fotografików. Uznanie zdobył zdjęciami przedstawiającymi zwierzęta i to one pokazywane są w Sopocie. W tekście na wystawie zapowiadane jest wydanie albumu z pracami artysty, ale w holu podsłuchałem, że nie będzie. Nie wiem czy to prawda, w każdym razie w chwili zwiedzania nie było.

Druga wystawa „Rysunek XVI – XVIII w. Włochy, Niemcy, Niderlandy ze zbiorów Muzeum Narodowego we Lwowie imienia Andrzeja Szeptyckiego” zasługuje na szczególną uwagę. Nikogo nie trzeba przekonywać, ze we Lwowie znajdują się bardzo dobre zbiory sztuki, i to nie tylko polskiej. Do nich należy kolekcja 600 rysunków zgromadzonych przez biskupa Andrzeja Szeptyckiego na początku XX wieku. Niedawno zostały one poddane konserwacji, a wystawa w Sopocie jest pierwszą ich prezentacją poza Ukrainą w wyborze 170 dzieł. Wartość zbioru nie pozostawia żadnych wątpliwości, można choćby wspomnieć znaczącą grupę dzieł z kręgu rodziny Tiepolów. W większość atrybucje pochodzą jeszcze sprzed II wojny światowej i wymagają zweryfikowania. Czy rzeczywiście mamy do czynienia z oryginalnymi rysunkami van Dycka czy Goi? Na to muszą odpowiedzieć specjaliści. A najbardziej ekscytujące pytanie brzmi – czy w skład kolekcji wchodzi rysunek Michała Anioła? Na moje niewprawne oko wcale nie jest to wykluczone, choć byłaby to wczesna praca artysty. Szczególnie dobre wrażenie robi kilka rysunków do tej pory anonimowych, a wysokiej klasy. Biskupia kolekcja po wnikliwym przejrzeniu może jeszcze przynieść niespodzianki. Na tej wystawie nie można robić zdjęć, ale na szczęście towarzyszy jej katalog. Jego szata graficzna przypomina wydawnictwa z zamierzchłej przeszłości, ale jakość reprodukcji jest bardzo dobra, więc złego słowa nie powiem. Niestety muszę wspomnieć o plakacie do wystawy, bo dawno czegoś tak przykrego nie widziałem. Za to pozostałe dwa plakaty w porządku, więc potraktujmy to jako wypadek przy pracy. Trzeciej wystawy zatytułowanej „Palindrom” nie będę za bardzo komentował, bo mam mieszane uczucia. Koncepcja bez wątpienia ciekawa, jej autorem jest Robert Kuśmirowski, który sam jest artystą. Jednak dla mnie jako muzealnika, ekspozycja bez podpisów jest chyba zbyt radykalna. Tym bardziej, że katalogu jeszcze nie było – ma być. Ale zdjęcia można było robić.

Ogólnie w Państwowej Galerii Sztuki odrobinę można jeszcze odczuć podmuch podejścia z przeszłości np. nie ma szatni. Nie ma, bo nie ma. Co zrobić z ciężkim plecakiem? Nie wiadomo. Ale była przecena wydawnictw z poprzednich wystaw, a to zawsze przyjemne. Wystawy dobrze przygotowane, strona internetowa klarowna, więc podsumowanie wychodzi na duży plus. Muszę tylko dodać, że wystawa Tomasza Gudzowatego została specjalnie dla mnie otwarta, na wystawie rysunków ze Lwowa pojawiła się jedna para. Okazuje się, że najwięcej zwiedzających było na trzeciej wystawie, było nie było, sztuki współczesnej – jakieś cztery osoby. Jak łatwo się domyślić smutne wnioski z mojej wycieczki związane będą z frekwencją w polskich muzeach. Proszę pamiętać, że Państwowa Galeria Sztuki w Sopocie mieści się właściwie na środku głównej promenady turystycznej. Zwiedzałem ją w sobotę, wokół kłębił się tłum wczasowiczów i wycieczkowiczów. Wystawy latem można oglądać codziennie do godziny 20, już bardziej otworzyć się nie da.

Trzeci mój przystanek zaplanowany był w Oliwie, choć czasu zaczynało mi już brakować. Przyciągnęła mnie wystawa zatytułowana „W trosce o czystość i urodę. Akcesoria toaletowe XIX–XX wieku” zorganizowana w Oddziale Etnograficznym Muzeum Narodowego w Gdańsku. Mieści się w dawnym spichrzu opackim i niestety widać, że przydałoby się trochę bardziej go doinwestować. Ekspozycje stałe, delikatnie mówiąc, nie są ostatnim krzykiem muzealnych mód. Podobnie w przypadku wystawy, ale nie przeszkadza mi to ocenić ją bardzo pozytywnie. Za ciekawy pomysł i porządną pracę kuratorek, które potrafiły przedstawić temat szeroko, na przykładzie wielu eksponatów, mimo szczupłości przestrzeni. Pieniędzy starczyło na zgrabną broszurkę i baner o bardzo odpowiedniej dla tematu grafice. Szkoda, że nie dało się wydać katalogu, a może książki o popularnonaukowym profilu, bo taka publikacja aż by się prosiła. Czy musze dodawać, że muzeum zwiedzałem sam? A dookoła piękny ogród oliwski i całkiem sporo osób rozkoszujących się upalnym, sobotnim popołudniem.

Wykorzystałem okazję i po wizycie w spichrzu przeniosłem się do pałacu opackiego, gdzie mieści się Oddział Sztuki Nowoczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku. Z pewną zazdrością patrzyłem na ekspozycję, szczególnie powojennego malarstwa polskiego – takiej wystawy mocno brakuje w stolicy. Do tego aż dwie wystawy. Ku mojemu zdziwieniu nawet wystawa o mało zachęcającym tytule „Od figurek do marionetek. Historia Wileńskiego Teatru Łątek. Wilno 1936 – Gdańsk 1959” okazała się porządnie przygotowana i dla teatrologa to niewątpliwie duże wydarzenie. Ale były też elementy mniej specjalistyczne np. kukiełki, którymi mogły pobawić się dzieci i nawet w czasie mojego zwiedzania taki fakt miał miejsce. Dlaczego piszę o zdziwieniu? Czasami muzea anonsują wystawy, a potem okazuje się, że to skromna ekspozycja w jednej sali. Również druga wystawa w Oddziale Sztuki Nowoczesnej zatytułowana „Design a sztuka” to efekt dużego projektu, w skład którego wchodziła m.in. sesja naukowa. Frapujący problem granic między sztuką i designem pokazany został na różnorodnych przykładach, opatrzonych biografiami biorących udział w wystawie artystów. Jedną z mocniejszych stron była efektowna scenografia, z dużą ilością czerwieni. Niestety do obu wystaw nie było stosownych wydawnictw.

Po dojechaniu z Oliwy do centrum Gdańska został mi tylko jeden cel. W związku z wystawą Jana Vanrieta w mojej opowieści pojawi się wątek, który śmiało można zaliczyć do cudów. Szczególnie w naszej rzeczywistości. W trakcie realizowania napiętego programu wycieczki z tyłu głowy pojawiła mi się wątpliwość – do której czynna jest wystawa? Wątpliwość nie była aż tak duża aby to sprawdzić. Trudno sobie wyobrazić, że oddział Muzeum Narodowego w Gdańsku mieszczący się w samym środku turystycznego centrum może być czynny krócej niż do godziny 18. A jednak. Do Zielonej Bramy, gdzie pokazywana jest retrospektywa Vanrieta wkroczyłem o 16.45. Muzeum zamykane jest o 17. Poza zobaczeniem wystawy bardzo zależało mi na kupieniu katalogu (w Oliwie nie było go w sprzedaży). Katalog pięknie wydany, z esejami problemowymi i do tego – jak się okazało – w bardzo przystępnej cenie. Kasa w sklepiku była już zamknięta. Ekspozycje były już po tak zwanym obchodzie, choć jeszcze nie zaplombowane. Nasza rzeczywistość zazwyczaj uczy nas, że takie przypadki są beznadziejne. Zapraszamy jutro – zamknięte. Tutaj następuje ‘happy end’ mojej opowieści. Wszystko zależy od dobrej woli i odrobiny ludzkiej życzliwości. Szczególnie muzeum powinno być miejscem, gdzie takie ‘cuda’ się zdarzają. Katalog kupiłem, ekspozycje zostały specjalnie dla mnie otworzone (na dwóch poziomach). Mam sporą wprawę w oglądaniu wystaw, rzuciłem okiem na całość, technikę malowania (bo tego na reprodukcji nie widać) i zdążyłem zrobić zdjęcia. Muzeum opuściłem punktualnie o godzinie 17. W tym miejscu bardzo dziękuję Pracownikom Zielonej Bramy.

Nie wiem co najbardziej przyczyniło się do tego, że zostałem wpuszczony. Może największe wrażenie zrobiło pojawienie się zwiedzającego, który z zawziętością chce obejrzeć wystawę malarstwa współczesnego? Bo obawiam się, że ta wystawa też nie pobije rekordu frekwencji. W żadnym z odwiedzonych przeze mnie muzeów nie spotkałem więcej niż 5-7 osób w czasie mojego zwiedzania. Jest to statystyka tragiczna. Rozpieściły mnie rekordy wystaw Gierymskiego czy Boznańskiej w Muzeum Narodowym w Warszawie, gdzie przychodziło blisko 100 tysięcy zwiedzających. Ostatnio najpopularniejsze wystawy na świecie odwiedzane są przez pół miliona (!) zwiedzających. Można powiedzieć, że nasze wystawy nie mają odpowiedniej promocji. Na pewno coś w tym jest. Jednak problem sięga dużo głębiej. Dlaczego odwiedzając średnie muzeum w Anglii czy Francji spotykam więcej zwiedzających niż podczas całego pobytu w Trójmieście? To temat na oddzielne rozważania. Długa droga przed nami, aby się przekonać, że do muzeum warto chodzić. Krzepiące wnioski są takie, że mamy już co zwiedzać. Właściwie wszystkie wystawy były dobrze przygotowane i atrakcyjne. Wystawa poświęcona przyborom toaletowym, przy bardziej nowoczesnej aranżacji, edukacyjnej oprawie i skutecznej promocji, mogłaby być hitem. Najbardziej bolący i symptomatyczny jest brak publiczności na wystawie Tomasza Gudzowatego. To są zdjęcia pokazujące zwierzęta! Urocze foczki i sympatyczne pingwiny! Kto nie uwielbia foczek, nie mówiąc o pingwinach? Tu nie trzeba być koneserem sztuki, aby wystawa się spodobała. Tylko trzeba mieć potrzebę wejścia do muzeum. Zacząć można od zdjęć Tomasza Gudzowatego lub zgłębiania problemu, w jaki sposób nasze babki robiły pranie. A potem w naturalny sposób trafi się na Jana Vanrieta lub Damiana Hirsta. W Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia w Gdańsk właśnie otwarto wystawę tego ostatniego. To jeden z najbardziej kontrowersyjnych i głośnych artystów współczesnych. Czy to powód, aby znów wybrać się do Trójmiasta? Będzie okazja dokładniej obejrzeć obrazy Jana Vanrieta.

Narodziny Miasta. Gdyński modernizm w dwudziestoleciu międzywojennym – 01.03.2015-31.12.2015 – Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia

Jan Vanriet. Pieśń Losu – 16.05.2015-13.09.2015 – Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Zielona Brama, Gdańsk (por. galeria Jan Vanriet śpiewająco I)

Design a sztuka – 16.05.2015-30.08.2015 – Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Sztuki Nowoczesnej (Pałac Opatów), Gdańsk

Kacper Kowalski. Efekty Uboczne / Side Effects – 12.06.2015-06.09.2015 – Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia

Od figurek do marionetek. Historia Wileńskiego Teatru Łątek. Wilno 1936 – Gdańsk 1959 – 14.06.2015-13.09.2015 – Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Sztuki Nowoczesnej (Pałac Opatów), Gdańsk

Palindrom – 20.06.2015-16.08.2015 – Państwowa Galeria Sztuki, Sopot

Rysunek XVI – XVIII w. Włochy, Niemcy, Niderlandy ze zbiorów Muzeum Narodowego we Lwowie imienia Andrzeja Szeptyckiego – 26.06.2015-27.09.2015 – Państwowa Galeria Sztuki, Sopot

Tomasz Gudzowaty. Closer – 04.07.2015-04.10.2015 – Państwowa Galeria Sztuki, Sopot

Rygalik. Istota rzeczy – 04.07.2015-11.10.2015 (przedłużóna / extended) – Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia (por. galeria Rygalik Show oraz Studio Rygalik w Gdyni)

W trosce o czystość i urodę. Akcesoria toaletowe XIX–XX wieku – 08.07.2015-31.01.2016 (przedłużona / extended) – Muzeum Narodowe w Gdańsku, Oddział Etnografii (Spichlerz Opacki), Gdańsk

Damien Hirst – New Religion – 25.07.2015-27.09.2015 – Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia, Gdańsk

Perfekcyjna panna Alexander

Tagi

James McNeill Whistler, malarstwo painting, Olga Boznańska, portret portrait, symbolizm symbolism

por. galeria Olga Boznańska bez blagi I, galeria Wokół Olgi Boznańskiej I oraz galeria Olga Boznańska bez blagi II

Ogromna większość Anglików ani pragnie, ani potrafi pojmować obrazu jako obraz, w oderwaniu od opowieści którą ma on niby przekazywać. (…) Tak jak muzyka jest poezją dźwięku, tak malarstwo jest poezją wzroku, a jego tematyka nie ma żadnego związku z harmonią dźwięku czy koloru. (…) Sztuka powinna być samodzielną i odwoływać się do artystycznego zmysłu oka czy ucha, dlatego upieram się, aby obrazom moim nadawać miana „kompozycji” lub „harmonii”.
James Abbott McNeill Whistler, 1878

Wyobraźmy sobie młodą dziewczynę o blond popielatych włosach, trzymającą w ręku szary kapelusz pilśniowy z piórem, odcinającą się od bursztynowo-szarego panneau, opartego na zupełnie czarnej podstawie, anemiczną arystokratkę, buńczuczną a łągodną, infantkę angielską poruszającą się wśród atmosfery szarej, spoza której dyskretnie przeświecają złote tony starego brązu. I ten obraz żyje życiem niezmiernie skupionym! Szeroko wykończony, a ledwie namalowany, oznacza się on nie mniej piękną skalą tonów w gamie szaro-srebrnej niż obrazy Velázqueza. Podobnie jak w innych dziełach Whistlera jest i w tym obrazie coś pozaziemskiego, coś co wyprowadza z równowagi. Zapewne osoba portretowana musi być podobna i bez kwestii rzeczywista, zapewne jest nieco z jej charakteru w tym obrazie, ale jest także coś ponadnaturalnego, jakby emanacja tego tajemniczego malarza, prawie że widmowatego, co uprawnia poniekąd słowa Desnoyersa o malującym medium.
Joris-Karl Huysmans, 1884

„Harmonia w szarości i zieleni. Miss Cicely Alexander” Jamesa McNeilla Whistlera to prawdziwe arcydzieło. Jest jednym z najlepszych i najciekawszych obrazów tego nie mieszczącego się w schematach malarza. Powstała w kluczowym dla jego rozwoju okresie. Niewiele wcześniej namalował „Kompozycję w szarości i czerni nr 1. Portret matki artysty”. Obraz, który przeszedł do kanonu nie tylko historii sztuki, ale również popkultury. Seria obrazów Whistlera z tego czasu powstała pod wpływem wystaw portretów brytyjskich z XVII i XVIII wieku, które zorganizowane zostały w Londynie w latach 1866-68. Artysta miał też w pamięci wielkich mistrzów tego gatunku – Diego Velázqueza i Fransa Halsa. Rewitalizując tradycję brytyjskiej szkoły portretowej, malarz przełamał kryzys, z którym zmagał się w końcu lat 60. Wcześniej znajdował się pod wpływem sztuki francuskiej i realizmu, pozostając w bliskich kontaktach m.in. z Gustavem Courbetem. Poszukiwania zainspirowane nurtem klasycyzującym w Anglii nie okazały się sposobem na odkrycie własnej indywidualności. Whistler, będąc Amerykaninem dzielącym swój czas między Londyn i Paryż, musiał się określić, która z tradycji artystycznych będzie mu bliższa. Impulsy płynące ze stolicy Francji pozostaną dla niego ważne, jednak to tradycja Wysp Brytyjskich będzie fundamentem dla jego eksperymentów. Niezależnie od tego jak bardzo będzie się tego wypierał w swoich opiniach. W tym czasie obserwujemy u niego zmianę techniki malarskiej, która zainspirowana była sposobem malowania angielskich poprzedników. Whistler odnajdzie swój własny temperament artystyczny i będzie dążył do stworzenia doskonałego dzieła. Wspaniałym przykładem jest „Harmonia w szarości i zieleni”.

Obraz zamówiony został przez bogatego londyńskiego bankiera Williama Cleverly’ego Alexandra. Podobnie jak malarz, był on zainteresowany sztuką Dalekiego Wschodu i zapewne ten temat zbliżył ich do siebie. Alexander zakupił w 1872 roku pejzaż Whistlera namalowany rok wcześniej („Nokturn – błękit i srebro. Chelsea„). W tym też czasie widział zapewne „Portret matki” wystawiony w Royal Academy. Mimo złego przyjęcia tego obrazu przez krytykę i publiczność, postanowił zamówić portret swojej córki. Początkowo miała nią być May, z licznej gromadki dziewięciorga dzieci. Sam malarz zaproponował zmianę i wybrał ośmioletnią Cicely Henriettę jako modelkę. To właśnie intuicja artysty zaowocowała powstaniem arcydzieła, a dziewczynkę unieśmiertelniła. Portret jej siostry powstanie później, ale nie stanie się równie popularny jak pierwszy z wizerunków. Nie znamy dokładnego czasu powstania „Harmonii w szarości i zieleni”. Pierwszy list związany z zamówieniem datowany jest na grudzień 1872 roku, ale wytyczne dotyczące stroju dziewczynki znajdujemy dopiero w liście z sierpnia 1873 roku. Ten drugi skierowany jest on do matki Cicely – pani Rachel Agnes Alexander. W pierwszej części matka artysty Anna Whistler pisze o potrzebie zakupu czysto białego muślinu na sukienkę bez cienia błękitu. Następnie sam malarz dodaje, gdzie taki materiał można nabyć. Nawet więcej, rysuje mapkę jak trafić do sklepu. Opis sukienki jest równie szczegółowy i uzupełniony o szkic. Całość ubioru jest starannie przemyślana. Oczywiście bez niebieskiego! – zaznacza artysta na koniec. Każdy szczegół powinien być na swoim miejscu. Dywan, na którym stoi dziewczynka zostanie utkany na specjalne zamówienie. Dążenie do perfekcji jest absolutne. Odkrywamy jednak przy okazji pewien paradoks. Choć w końcowym efekcie liczyć się będzie artystyczne wrażenie, niuanse kolorów, to jednak nic nie może być namalowane z wyobraźni. Przyswojony we Francji realizm jest nadal dla artysty ważny, czego dowodem jest staranność przygotowań.

Portret malowany był długo, zupełnie inaczej rzecz się miała z „Portretem matki”, który powstał stosunkowo szybko. Wiemy, że namalowanie „Harmonii w szarości i zieleni” zabrało ponad 70 sesji pozowania Cicely w pracowni artysty. Każda trwała nawet do kilku godzin. Artyście zdarzało się zapominać o lunchu. A modelka nie mogła nawet odrobinę zmienić pozycji. Więc Cicely stała, i stała, i stała… Łatwo możemy sobie wyobrazić jak trudne to było dla małej dziewczynki. Jednak ówczesne normy traktowania dzieci różniły się od naszych. Zmęczona modelka miała poczucie, że jest rozkapryszonym dzieckiem, które nie spełnia wymagań dorosłych. Pozowanie kończyło się nierzadko łzami, ale nawet one nie stały się przeszkodą dla następnych sesji. Efekt wielogodzinnej pracy pokazany został po raz pierwszy publicznie w 1874 roku w Pall Mall Gallery. Przyjęcie obrazu było bardzo złe. Krytykowano jednak nie tylko samo dzieło. Negatywnie wypowiadano się o samej modelce, wnioskując na podstawie jej pozy i miny o jej niemiłym charakterze. Obraz zyskał nawet nowy tytuł – „Kompozycja w szarości i żółci”. Po raz drugi wystawiony został w 1881 roku w Grosvenor Gallery, ale oceny były nadal niepochlebne, również w odniesieniu do Cicely. Miała wtedy 15 lat i czuła się zawstydzona, kiedy rozpoznawano w niej modelkę. Po latach, kiedy zmieni się podejście do obrazu, Whistler będzie gorzko oceniał okrucieństwo krytyków. Lepsze recenzje płótno zbierze po wystawieniu na Salonie w Paryżu w 1884 r. Francuscy krytycy szybciej przekonają się do twórczości Whistlera niż ich brytyjscy koledzy. Obraz będzie jednak oceniony jako dekadencki, podobnie jak rok wcześniej pokazywany „Portret matki artysty”, tak ze względu na temat, jak i sposób malowania.

Skąd tak długo trwające negatywne oceny „Harmonii w szarości i zieleni”? Przyczyn można wymienić wiele, ale jedną z ważniejszych było przeciwstawienie się normom obowiązującym w wiktoriańskiej Anglii. Dzieci chętnie pokazywano wtedy w malarstwie, ale miały wygląd aniołków o wyidealizowanych twarzyczkach. Tak swoją modelkę – pannę Edie Ramage – namalował w 1879 roku John Everett Millais („Cherry Ripe”). Cicely Alexander z naburmuszoną miną zupełnie do tego schematu nie pasuje. Podobny zabieg zastosował artysta w przypadku portretu swojej matki. Szacunek dla rodziców był jedną z podstawowych cnót, czemu chętnie dawano wyraz w sztuce. Obraz Whistlera trudno jednak nazwać wyrazem synowskich uczuć dla matki, którą przedstawia w sposób surowy i zdystansowany. Swoich modeli traktuje jako „kompozycję”. Podobnie było w malowanych w tym samym czasie portretach słynnych osobistości epoki wiktoriańskiej – historyka Thomasa Carlyle i aktora Henry’ego Irvinga. Przestrzeń w obrazie jest spłaszczona, co ma korzenie m.in. w inspiracjach drzeworytem japońskim. Każdy element jest na swoim miejscu. Ascetyczna, szara ściana delikatnie kontrastuje z czernią boazerii. W czasie malowania obrazu ojciec dziewczynki zakupił nowy, elegancki dom, przy którego dekoracji doradzał Whistler. Jego pomysły, zachowane w postaci wstępnych rysunków, przypominają tło obrazu. Były one sprzeczne z ówczesnymi normami wyposażenia wiktoriańskiego domu, w którym dominował historyczny eklektyzm. U Whistlera nowoczesna prostota wywodzi się z nurtu estetyzmu, zdobywającego sobie elitarne grono wyznawców. Stosunkowo monotonne tło urozmaicone jest drobnymi elementami. W tym finezyjnym rozwiązaniu dostrzegamy wpływy sztuki japońskiej. Po prawej stronie widzimy zwiewne margerytki, po lewej lecące motyle oraz sygnaturę artysty, również w postaci stylizowanego motyla. W tym czasie Whistler nie podpisywał już nazwiskiem swoich dzieł. Używał specjalnego znaku, różniącego się do pewnego stopnia w zależności od obrazu. Jeszcze jeden dowód na dążenie do perfekcji. Nie chce epatować swoim podpisem, jego ego ustępuje na rzecz integralności kompozycji. Upozowanie modelki może nam przywieźć na myśl krok tancerki. Rzeczywiście panna Alexander uczęszczała wtedy na lekcje baletu, ale geneza układu jej ciała jest inna. Whistler zapożyczył go z obrazu Édouarda Maneta z 1862 roku „Lola de Valence„. Okazuje się, że „Harmonia w szarości i zieleni” jest dyskusją z francuskim realistą. Obaj malarze odnoszą się do tych samych wzorców, jak malarstwo hiszpańskie. Wytyczne Whistlera dotyczące sukienki były tak dokładne, bo zainspirowane strojem postaci z obrazu Maneta. Nastrój obu dzieł jest jednak zupełnie inny, Whistler tworzy swoje własne, niepowtarzalne arcydzieło. Z maestrią oddaje delikatność tkaniny, lekkość piórka przy kapeluszu. Ciemne akcenty stroju są idealnie rozplanowane. Wszystko jest dziewczęce i niewymuszone. Cała ta zwiewność kontrastuje z jednym elementem – twarzą modelki. Kiedy patrzymy na małą Cicely widzimy jak bardzo nie chce już dłużej stać i pozować do portretu. Patrzy na malarza, czyli na nas, spode łba, z miną bliską płaczu, a może nawet ze złością. Artysta oddał to w doskonały sposób. Nie buduje tutaj wiktoriańskiej fikcji beztroskiego dziecka, które dobrowolnie i z radością pozuje do portretu. Siła tego portretu zasadza się na jego autentyczności. Tak samo prawdziwe są subtelności użytych barw i wyrafinowana kompozycja. To jest powód, dla którego patrząc na ten finezyjny obraz odczuwamy niepokój.

Whistler początkowo nie chciał rozstawać się z „Portretem matki”, jednak kiedy pojawiła się szansa na jego zakup przez rząd francuski zgodził się nawet na zaniżoną cenę i obraz trafił do Muzeum Luksemburskiego. Kolekcja ta była nadzieją na najwyższe dla artysty wyróżnienie, aby jego praca zawisła obok największych arcydzieł malarstwa. W 1925 roku, wiele lat po śmierci malarza, obraz został przekazany do Luwru. Obecnie jest jednym z najważniejszych dzieł w zbiorach Musée d’Orsay. A portret panny Alexander pozostał w rękach rodziny. Po jej śmierci w 1930 roku, został ofiarowany do brytyjskich zbiorów publicznych i obecnie jest własnością galerii Tate.

James Abbott McNeill Whistler, Harmonia w szarości i zieleni. Panna Cicely Alexander / Harmony in Grey and Green: Miss Cicely Alexander, 1872-74, Tate, Londyn / London

Podobnie z kolorem: niczego nie zmyślam, tylko śledzę wiernie mozaikę barwną, z jakiej składa się każda powierzchnia. Zabierając się do portretu artysta winien sobie zdać sprawę z założenia barwnego modela, tak go ubrać, dać mu odpowiednie tło i oświetlenie – by wszystko razem stanowiło pewną harmonię.
Olga Boznańska

Olga Boznańska należała do licznego grona artystów inspirujących się sztuką Jamesa McNeilla Whistlera. Dzieliła z nim m.in. fascynację malarstwem Diego Velázqueza oraz sztuką japońską. „Harmonię w szarości i zieleni” widziała na wystawie artysty w 1888 roku w Monachium. Obraz Whistlera można oglądać na jej monograficznej wystawie w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Uwaga! Dzieło udało się wypożyczyć tylko na pierwszy miesiąc trwania wystawy i będzie prezentowane do 25 marca 2015 r.

Olga Boznańska – 26.02.2015-02.05.2015 – Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa / Warsaw