Leonardo da Vinci 2019

Tagi

Leonardo da Vinci

Leonardo da Vinci, La Scapiliata, 1503-08, Galleria Nazionale, Parma

Leonardo da Vinci na wystawie

Już od jakiegoś czasu zamierzam napisać o wystawach Leonarda da Vinci zorganizowanych w tym roku z okazji 500-nej rocznicy jego śmierci. Ostatnio przeszkodziły mi inne, bieżące sprawy (por. post Czego nie widać w Muzeum Narodowym w Warszawie). Dzisiaj otwarcie wystawy w Luwrze (por. galeria Leonardo da Vinci w Luwrze I), więc dobra okazja, aby podzielić się kilkoma uwagami. O wystawie paryskiej za dużo nie będzie, bo na niej nie chcę się skupiać. Jeżeli jednak ktoś dzięki tym informacjom inaczej spojrzy na aktualną ekspozycję w Luwrze to też dobrze. Udało mi się ostatnio zobaczyć całkiem sporo wystawy poświęconych włoskiemu geniuszowi, więc warto podzielić się obserwacjami. Wiele relacji z tych wystaw pojawiało się na ‘artdone’, warto je przy tej okazji przypomnieć. Prawdę mówiąc pierwsze posty na blogu były związane z Leonardem, a i nazwa strony pochodzi z jego cytatu. 
Zanim przejdziemy do tegorocznej celebracji trzeba przypomnieć ekspozycje, które ku czci artysty były wcześniej organizowane, i z jakimi przeciwnościami musieli liczyć się ich kuratorzy. Zacząć musimy od wystawy, która odbyła się na przełomie 2011/2012 roku w National Gallery w Londynie zatytułowanej „Leonardo da Vinci. Malarz na dworze w Mediolanie” (por. galeria (Wyjątkowy) Leonardo w Londynie). Była to wyjątkowa prezentacja przede wszystkim ze względu na to, że pokazywała Leonarda jako malarza. To jedyny taki przypadek w historii i może się okazać, że ten wyczyn już się nie powtórzy. Przyczyną jest niezwykle mała liczba obrazów namalowanych przez Leonarda. Zachowało się ich około dwudziestu. Podanie precyzyjnej liczby nie jest możliwe, ponieważ w kilku przypadkach trwają dyskusje nad atrybucjami, co jest następnym szerokim tematem. Ograniczenie wystawy do okresu mediolańskiego zwalniało organizatorów z prób wypożyczenia „Mony Lisy” czy „Św. Anny Samotrzeć”, ale też tłumaczyło brak wczesnych obrazów. Sami kuratorzy przyznawali, że udało im się na wystawie zebrać więcej obrazów niż się spodziewali. Przede wszystkim swoją premierę miał tam „Salvador Mundi”, który do tej pory rozpala emocje nie tylko miłośników sztuki. Wystawa trafiła na okres, kiedy Fundacja Czartoryskich na prawo i lewo wypożyczała „Damę z łasiczką”, ale jej obecność w Londynie była kluczowa i uzasadniona. Podobnie sensacyjna była możliwość porównania obu wersji „Madonny wśród skał”, dzięki sprowadzeniu obrazu z Luwru. Obecna paryska retrospektywa nie da nam takiej możliwości, ponieważ wersja londyńska została w domu. Będzie można ‘doświadczyć’ tego arcydzieła na specjalnej prezentacji, która zaczyna się 9 listopada tego roku w National Gallery. Zaraz po zakończeniu wystawy w Londynie zaczęła się równie imponująca wystawa w Paryżu (por. galeria Wokół Św. Anny Leonarda). Mimo monumentalnych rozmiarów, była poświęcona tylko jednemu dziełu mistrza, „Św. Annie Samotrzeć”, które wtedy przeszło gruntowną konserwację. Wysoko postawiona poprzeczka ekspozycji w Londynie i Paryżu zachęciła Włochów do równie ambitnego przedsięwzięcia w 2015 roku w Mediolanie, a więc w mieście, z którym Leonardo związany był najdłużej (por. galeria Leonardo da Vinci Expo I).

Z mniejszych, ale ważnych wystaw wcześniej organizowanych warto wymienić pokaz w ambasadzie włoskiej w Paryżu zorganizowany w 2016 roku z okazji okrągłej rocznicy przyjazdu Leonarda do Francji (por. galeria Leonardo w ambasadzie Włoch w Paryżu). Słynna „La Scapigliata” sprowadzona z Parmy była uwieńczeniem tej ekspozycji. W przypadku Leonarda jest tak wiele wątków, które można rozwijać i badać. Tutaj na zachwycającym tle historycznych wnętrz ambasady można było zobaczyć starannie wybrane obrazy związane z jego kręgiem i często łączone z samym warsztatem mistrza. Choć poziom obrazów malowanych przez uczniów Leonarda nie dorównuje jego osiągnięciom, to jednak samo zagadnienie jest fascynujące. Nie brakuje dzieł wybitnych, a w przypadku niektórych trwa dyskusja, na ile w ich powstaniu mógł uczestniczyć genialny Włoch. Wystawa była okazją, aby zobaczyć jedyny pewny obraz, którego autorem jest Salaì, czyli Gian Giacomo Caprotti, uczeń i towarzysz Leonarda, z którym wiemy, że łączyły go szczególnie bliskie więzi.

Zapowiedzią szaleństwa wystawowego roku 2019, była ekspozycja zorganizowana jesienią 2018 roku w położonym na uboczu amerykańskim New Haven (por. galeria Leonardo da Vinci w Yale University Art Gallery). Muzeum jest tam niewielkie, ale mieści się przy słynnym uniwersytecie Yale, a to zobowiązuje. Wystawa „Leonardo. Odkrycia z warsztatu Verrocchia” poświęcona była najwcześniejszej twórczości malarskiej artysty, o której wiemy niewiele, a więc skazani jesteśmy na spekulacje. Z Luwru sprowadzone zostało malutkie „Zwiastowanie”, fragment predelli, co do którego jest w miarę zgoda, iż mogło wyjść spod pędzla młodego Leonarda. Pozostała część ekspozycji poświęcona była bardzo ciekawym hipotezom i porównaniom dzieł współczesnych Leonardowi florenckich artystów. Nie wszystkie ważne prace mogły zostać sprowadzone, wyjątkowo zastępowały je reprodukcje, ale w tym przypadku było to uzasadnione. Szczególną ekscytację mogły wywołać próby przypisania niektórych obrazów twórcy z Vinci. Czy atrybucje te zostaną utrzymane przez innych specjalistów?

Inauguracją roku Leonarda były wystawy tylko lekko zahaczające swoim terminem o jubileuszową datę. Wystawa w Budapeszcie trwała od końca października 2018 do początku stycznia 2019 i była poświęcona niewielkiej figurce jeźdźca na koniu, która tradycyjnie uznawana jest za rzeźbę najbliżej związaną z Leonardem. Zaprezentowano wybór rysunków mistrza, a także monety i inne obiekty tworzące kontekst dla aktualnych teorii dotyczących powstania rzeźby. Wystawie towarzyszył dość niewielki, ale wyczerpujący katalog, również w języku angielskim. Od października 2018 roku do początku stycznia 2019 trwała też wystawa w Haarlemie zatytułowana „Leonardo da Vinci. Język twarzy” (por. galeria Oblicza Leonarda da Vinci I). Udało mi się ją zobaczyć przy okazji naszej wyprawy do Holandii (por. post Holenderskie zakamarki) i muszę przyznać, że była dla mnie sporym zaskoczeniem. Taylers Museum, w którym została zorganizowana jest znane jako jedna z najlepszych kolekcji dawnych rysunków. I oczekiwałem przeglądu rysunków mistrza. Wystawa rzeczywiście w dużej części ich dotyczyła, a i nie zabrakło wybitnych przykładów spod ręki Włocha. Jednak poświęcona była różnym rodzajom postaci i sposobom ujęcia ich ekspresji interesujących artystę oraz rozprzestrzenianiu się tych wzorców aż po XVII wiek. Co zresztą łączy się też ze sztuką holenderską. Byłem pod dużym wrażeniem koncepcji wystawy, która rozwinęła na przykładach najwyższej klasy ważny temat w twórczości Leonarda i jego kręgu. Wystawie towarzyszył anglojęzyczny katalog znacząco rozszerzający kwestie zaprezentowane na wystawie. Co ciekawe, można na niej było zobaczyć słynne rysunki z Budapesztu, a nie na równoległej ekspozycji w stolicy Węgier. Duże uznanie dla kuratorów, dla których względy merytoryczne okazały się ważniejsze niż prestiż własnej wystawy.
Najwięcej imprez w roku Leonarda zorganizowano oczywiście w ojczyźnie artysty. Biorąc pod uwagę trudności związane ze zorganizowaniem jego wystaw oraz fakt, że nie tak dawno miała miejsce wystawa w Mediolanie Włosi postawili na ilość wydarzeń, choć przekładającą się też w jakimś stopniu na jakość. Początek roku to końcówka wystawy zorganizowanej przez Galerię Uffizi we Florencji, której główną gwiazdą był Codex Leicester wypożyczony z prywatnych zbiorów Billa Gatesa. Przecież Leonardo to nie tylko artysta, ale też naukowiec i wynalazca. Jego idee w dużej części zawarte są w notatkach, z których całkiem sporo dotrwało do naszych czasów. Długo można by wymieniać dziedziny, którymi był zainteresowany i jest to gotowy materiał na wystawy, badania i dalsze opracowania. Na wystawie karty z bezcennego kodeksu uzupełnione były kilkoma dodatkowymi z innych zbiorów, a także stronami z manuskryptów i materiałami, z których mógł korzystać Leonardo. To zresztą dość widoczna obecnie tendencja w badaniach nad jego dorobkiem – poszukiwanie inspiracji i źródeł. Choć był genialny, to jednak jego wiedza miała swoje podstawy nie tylko w renesansowej obserwacji, ale też osiągnięciach antyku i średniowiecza. Wystawę florencką znam tylko z bardzo szczegółowego katalogu, również w języku angielskim. Podobnie nie miałem szczęścia do wystawy w Rzymie, gdzie byłem kilka tygodni przed otwarciem i znam ją ze zdjęć (katalog wydany został w języku włoskim). Poświęcona była bardziej szerokim horyzontom artysty, w tym jego wynalazkom, niż sprawom stricte artystycznym. Udało mi się za to w miłym towarzystwie ‘Wypraw ze sztuką’ (por. post Lazurowe Wybrzeże) obejrzeć wystawę, która został zorganizowana w Turynie od kwietnia do lipca tego roku (por. galeria Leonardo da Vinci w Turynie I). W tym mieście przechowywany jest ważny zbiór rysunków artysty, oraz jeden kodeks, wokół których zbudowana została obszerna wystawa z dużą liczbą prestiżowych wypożyczeni i wątków. Towarzyszył jej równie obszerny katalog, ale jedynie w języku włoskim. Wystawa zatytułowana była „Leonardo da Vinci. Projektując przyszłość”, co w języku angielskim przetłumaczone zostało dość niefortunnie „Leonardo da Vinci. Drawing the Future”. Podkreślono znaczenie rysunku, ale utracono szerszy aspekt zawarty na wystawie. Włoski tytuł zawiera potrzebną tutaj dwuznaczność – „Leonardo da Vinci. Disegnare il futuro”.

Paradoksalnie najważniejsza włoska wystawa roku Leonarda nie była jemu poświęcona, głównym bohaterem był jego nauczyciel Andrea del Verrocchio. Odbyła się we florenckim Palazzo Strozzi pod tytułem „Verrocchio. Mistrz Leonarda”. Trwała od marca do lipca, a jej drugą odsłonę – już pod innym tytułem – można oglądać obecnie do stycznia 2020 roku w Waszyngtonie. Obie ekspozycje dosyć znacząco się różniły od siebie m.in. ze względu na wyeksponowanie we Florencji związków Leonarda z jego mistrzem, na co nie ma aż takiego nacisku w Stanach Zjednoczonych. Choć zagadnienie jest bardzo ciekawe i nadal stanowi obszar sporów wśród specjalistów m.in. dotyczących atrybucji niektórych rysunków – czy ich autorem jest Andrea Verrocchio, jeden z najwybitniejszych artystów włoskich czasów Quattrocento, czy młody Leonardo. Nie zabrakło jednak na wystawie w Waszyngtonie jedynego obrazu Leonarda w zbiorach amerykańskich, czyli „Portretu Ginevry de’ Benci”.

Ważnym miastem dla miłośników Leonarda był w tym roku Londyn, gdzie odbyły się dwie bardzo dobre wystawy. Przede wszystkim trzeba zadać pytanie, kto posiada największą liczbę dzieł mistrza? Jeżeli interesują nas tylko obrazy to tutaj palmę pierwszeństwa ma Luwr, posiadając 5 arcydzieł. Jednak, jak na artystę renesansu przystało, to rysunek odgrywał w twórczości Leonarda kluczową rolę. Wyjątkowo obszerny ich zbiór znajduje się w kolekcji należącej do królowej Elżbiety II. Dominują wspaniałe rysunki anatomiczne, którym kilka lat temu poświęcona była osobna wystawa (por. galeria Anatomia Leonarda da Vinci I). Jednak nie brakuje szczególnie ważnych (i pięknych) przykładów dotykających wszystkich dziedzin, którymi zajmował się Leonardo. W te wakacje była okazja zobaczenia 200 najlepszych prac z tych zbiorów (por. galeria Leonardo da Vinci. Królewskie rysunki I) na wystawie „Leonardo da Vinci. Życie w rysunku”. Wcześniej – od lutego do maja – obiekty prezentowanie były na mniejszych wystawach (po 12 rysunków) na terenie całego Zjednoczonego Królestwa. Tej inicjatywie, dającej możliwość tak szerokiego obcowania z oryginalnymi pracami mistrza, należy się uznanie, tym bardziej że nie zdarzyło się to po raz pierwszy (por. galeria Leonardo UK Tour). Chociaż na wystawie w Queen’s Gallery zaprezentowano rysunki pochodzące tylko ze zbiorów własnych, bez jakichkolwiek wypożyczeni czy materiału porównawczego, to i tak była to najpełniejsza prezentacja dorobku Leonarda. Brak malarstwa rekompensowały szkice do poszczególnych obrazów. Trzeba pamiętać, że mówimy o wystawie składającej się praktycznie wyłącznie z autorskich dzieł. Również jeżeli mówimy o liczebności obiektów na ekspozycji to trudno sobie wyobrazić większą wystawę Leonarda pod tym względem. Ten przykład pokazuje, że określenie ‘największa wystawa’ w przypadku tego twórcy nie ma po prostu sensu i jest tylko chwytem marketingowym. Poziom wystaw Leonarda zupełnie inaczej się ocenia. Druga wystawa zorganizowana właściwie w tym samym czasie w Londynie była prawie tak samo ekscytująca. Można ją było oglądać w British Library pod tytułem „Leonardo da Vinci. Umysł w ruchu” (por. galeria Leonardo da Vinci zawsze w ruchu I). Spotkały się na niej, a to bardzo rzadkie, trzy kodeksy artysty – Codex Arundel ze zbiorów własnych biblioteki, Codex Forster z Muzeum Wiktorii i Alberta oraz Codex Leicester ze zbiorów Billa Gatesa. Obu londyńskim wystawom towarzyszyły stosowne publikacje. Warto zwrócić uwagę na przystępność katalogu do wystawy w Queen’s Gallery, napisanego przez opiekuna tych zbiorów Martina Claytona.

Leonardo da Vinci zmarł 500 lat temu we Francji, gdzie nie tylko szykowano wielką wystawę w Paryżu. Zorganizowano kilka ekspozycji, raczej pomniejszych. Nie cała jednak para poszła w jesienną prezentację w Luwrze. Ogromnym zaskoczeniem była dla mnie niedawno zakończona wystawa w Chantilly, a konkretnie w zabudowaniach obok słynnego zamku (por. galeria Leonardo da Vinci w Chantilly). Jednym ze skarbów tej kolekcji jest tzw. „Naga Mona Lisa”. Karton, który rzeczywiście pozą ukazanej postaci przypomina słynny obraz. Od dawna jest powodem licznych dyskusji w gronie specjalistów, a budzi też emocje poza ich kręgiem. Na pierwszy rzut oka trudno sobie wyobrazić, że wyszedł spod ręki samego Leonarda. Jednak ostatnie badania wskazują, że udział mistrza może być dużo większy niż byśmy się tego spodziewali. Wystawa prezentowała wyniki badań, ale też uwypuklała znaczenie kartonu jako wzorca dla innych artystów, również na terenie Francji. Udało się na niej zgromadzić imponujący zbiór obrazów pochodzących z najlepszych muzeów i kolekcji prywatnych. Wystawie towarzyszył obszerny katalog, tylko w języku francuskim.

Wymienione wystawy nie wyczerpują oczywiście listy różnych wydarzeń celebrujących okrągłą rocznicę. Każdy świętuje w ramach swoich możliwości, najbardziej pożądane jest sprowadzenie przynajmniej jednego obrazu mistrza. Tak postąpiło Metropolitan Museum w Nowym Jorku pokazując od lipca do października „Św. Hieronima” z Muzeów Watykańskich, którego przez dużą część jubileuszowego roku brakowało w rodzimej pinakotece. Dość kuriozalne było sprowadzenie do Włoch z Ermitażu „Madonny Benois”. Czemu kuriozalne? Ponieważ pokazywana była krótko w dwóch małych ośrodkach, na dokładkę leżących blisko siebie. Najpierw przez kilka dni w czerwcu w Fabriano, a potem przez miesiąc w Perugii. Tak cenne i rzadko wypożyczane dzieło nie tylko powinno pojechać do odpowiadającego mu rangą miejsca, ale przede wszystkim powodem takiej podróży powinna być merytorycznie uzasadniona wystawa. Każdy świętuje w ramach swoich możliwości, więc już nie będę opisywał pokazu w Muzeum Narodowym w Warszawie, bo poświęciłem mu oddzielny tekst (por. post Skandal w Muzeum Narodowym w Warszawie). Jednak polska publiczność będzie miała jeszcze niespodziankę w postaci wystawy w pałacu w Wilanowie, gdzie od jakiegoś czasu przygotowywana jest prezentacja leonardianów ze zbiorów polskich. Dzieł samego Leonarda na wystawie może i nie będzie, ekspozycja pewnie nie będzie zbyt duża, ale mamy w Polsce kilka ciekawych dzieł związanych z Leonardem i warto poświęcić im uwagę. Z okazji rocznicy mamy też lawinę wydawnictw i nowych opracowań. Wśród popularyzatorskich pozycji warto wymienić wybór kluczowych dzieł dokonany przez Martina Kempa, jednego z najsłynniejszych autorytetów w tej dziedzinie. Tytuł jego książki można by przetłumaczyć „Leonardo da Vinci. 100 kamieni milowych twórczości”. Specjalny dodatek poświęcony artyście wydała też jakiś czas temu „Polityka”. Swoja premierę na dniach ma mieć książka poświęcona „Salvadorowi Mundi”. Listę pozycji można wydłużać.
Rozpoczęta właśnie wystawa w Paryżu nie kończy obchodów rocznicy. Choć trudno w jej cieniu przygotować ważną, dużą ekspozycję. Nie jest przypadkiem, że wiele wydarzeń kończyło się na początku października, tak aby kluczowe obiekty można było przetransportować do Luwru. Tak było z londyńską wystawą rysunków z kolekcji Elżbiety II. Chociaż jej druga odsłona otwiera się pod koniec listopada w Edynburgu, to kilka eksponatów musiało wyjechać do Paryża. Bez nich trudno wyobrazić sobie tak ważną prezentację. Jeszcze jedna wystawa otwiera się na początku listopada w mediolańskim Museo Poldi Pezzoli pod tytułem „Leonardo i Madonna Litta”. Przy pomocy 20 obrazów i rysunków przedstawione zostanie zagadnienie najbliższych uczniów i współpracowników Leonarda. Gwiazdą pokazu będzie „Madonna Litta” z Ermitażu, wokół której toczy się dyskusja nad autorstwem samego Leonarda. Wystawa zapewne dostarczy nowego materiału w tej sprawie. Nic jednak nie jest się w stanie równać z ekspozycją w Luwrze. Nawet bez jej oglądania można to w ciemno przewidzieć. Po prostu wystawy tam organizowane są zazwyczaj największe i najciekawsze, trzeba to przyznać. Posiadanie największej liczby niekwestionowanych obrazów malarza też zobowiązuje. Twórcy ekspozycji nie mieli tyle szczęścia do wypożyczeń, co kuratorzy National Gallery w 2011 roku. Od jakiegoś czasu wiadomo było, że kilku kluczowych dzieł malarskich będzie w Luwrze brakować. Media donosiły o upolitycznieniu wypożyczeń z Włoch, a umowa ich dotycząca został podpisana na miesiąc przed otwarciem wystawy, co jest rzeczą niesłychaną. Walka o wypożyczenie „Człowieka witruwiańskiego” z weneckiej Akademii toczyła się dosłownie do ostatnich dni. Tyle emocji wzbudza Leonardo. Cały ten zgiełk niech nie przysłoni nam rzeczy zasadniczej. Niezależnie czy mówimy o największej czy jednej z największych wystaw Leonarda. Ważne jest jak bardzo fascynuje nas jego postać. Każda następna wystawa czy publikacja, nie tylko zbliża nas, na ile to możliwe, do niego samego, ale też daje nam możliwość obcowania ze światem jego idei i dokonań. Do tej pory pamiętam swoją pierwszą wystawę Leonarda, którą oglądałem w 2006 roku w Londynie. Przygotował ją wspomniany wyżej Martin Kemp w Victoria and Albert Museum. Spotkania z geniuszem się nie zapomina. Najbardziej w zapowiedziach wystawy w Luwrze zainteresował mnie fakt, że francuscy kuratorzy chcą przedstawić inne spojrzenie na Leonarda, zweryfikować nasze przyzwyczajenia w odbiorze jego biografii i dorobku. Czy to się udało?

Przemysław Głowacki (artdone)

Skandal w Muzeum Narodowym w Warszawie

Tagi

Leonardo da Vinci

Leonardo. Opera Omnia, widok wystawy / exhibition view, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa / Warsaw, foto: artdone

Pracując wiele lat na wystawach i ekspozycjach muzealnych zdarzało mi się słyszeć, od mniej zorientowanych zwiedzających, pytanie – czy to są oryginały? Na takie pytanie odpowiadałem z lekko pobłażliwym uśmiechem – tak, oczywiście. Właśnie od tego są muzea, abyśmy mogli w nich oglądać prawdziwe dzieła sztuki. Od jakiegoś czasu zbieram przykłady pojawiania się w ekspozycjach muzealnych reprodukcji. To się zdarza. Czasami jest to uzasadnione, czasami niepotrzebne – zagadnienie jest ciekawe i mam nadzieję, że kiedyś podzielę się swoimi obserwacjami. Niestety już w tej chwili muszę napisać o aktualnej propozycji Muzeum Narodowego w Warszawie. Nie jest moim celem krytyka miejsca, w którym wiele lat pracowałem i nadal czuję się z nim związany. Wręcz przeciwnie – na mojej stronie regularnie pojawiają się relacje z wystaw tutaj organizowanych (por. galeria Kolekcja PKO Banku Polskiego I, galeria Niepodległość w Muzeum Narodowym w Warszawie I lub post Wystawa dla dorosłych). Oglądając w tym tygodniu sale wystaw czasowych MNW muszę podzielić się kilkoma refleksami, które właściwie mają bronić honoru muzeum.
Obecnie można w MNW oglądać pokaz cyfrowy „Leonardo. Opera Omnia”. Proszę zwrócić uwagę, że samo muzeum nie używa słowa wystawa tylko pokaz. I rzeczywiście mamy do czynienia z prezentacją 17 reprodukcji dzieł Leonarda da Vinci w skali 1 : 1. Czemu jest to pokaz cyfrowy? Pojęcia nie ma. Może dlatego, że to fotografie cyfrowe? Skądinąd większość dość słabej jakości. A może dlatego, że cyfrowy to taki nowoczesny? I tak lepiej brzmi? Mogą się zdarzyć tacy, którzy stwierdzą, że przecież taki pokaz to nic złego. Nie da się wszystkich obrazów Leonarda zgromadzić w jednym miejscu. Ostatnio udało się zebrać ponad połowę w Londynie i było to już ogromne osiągnięcie (por. galeria (Wyjątkowy) Leonardo w Londynie). Trwają spekulacje, ile obrazów pojawi się na wielkiej wystawie przygotowywanej na ten rok w Luwrze. W tym roku mamy 500-lecie śmierci artysty i dlaczego nie dać możliwości warszawskiej publiczności zobaczenia arcydzieł mistrza w reprodukcjach? Gdyby tego typu impreza odbyła się w innym miejscu – Pałacu Kultury i Nauki, Stadionie Narodowym czy centrum handlowym – to bym tego tekstu nie pisał. Gdzieniegdzie można zobaczyć różne pokazy multimedialne, sam taki widziałem w Mediolanie, choć raczej podobnych miejsc unikam. Dlaczego więc nie w Muzeum Narodowym? Ponieważ takich rzeczy w prestiżowym muzeum sztuki się po prostu nie robi. Może ktoś się zapytać – dlaczego? Ano dlatego, że muzea są od tego, aby umożliwić nam kontakt z autentyczną sztuką. Do reprodukcji mamy łatwy dostęp pod wieloma postaciami. Nic nie zastąpi jednak przepychania się w tłumie, aby chociaż z daleka zobaczyć Monę Lisę w Luwrze. Kopia „Ostatniej Wieczerzy”, nawet naturalnych rozmiarów, nie odda wrażenia, kiedy wchodzimy do refektarza przy kościele Santa Maria delle Grazie w Mediolanie. Współczesny świat zalewa nas powielaniem i reprodukcyjnością. Muzeum jest miejscem, w którym chcemy zobaczyć i przeżyć coś autentycznego. Nie chcemy się zastanawiać, czy oglądamy podróby. Dlatego uważam za grzech ciężki pokazanie 17 reprodukcji dzieł Leonarda, ale równie poważną winą jest dowieszenie do nich repliki obrazu Vincenta Sellaera „Leda z łabędziem” ze zbiorów MNW. Bez podpisu zresztą! To urąga wszelkim zasadom muzealnym. Co z tego, że jest to praca inspirująca się pomysłami Leonarda. Widz już naprawdę nie wie co ogląda. Ktoś powie – to prawdziwego obrazu od reprodukcji nie da się odróżnić? No cóż… Gdybym nie pracował wiele lat jako edukator muzealny może też bym się pytał. Ale z doświadczenia wiem, jak niebezpieczne jest używanie reprodukcji w ekspozycjach muzealnych. Nic nie pomoże podpieranie się autorytetem profesora, znawcy Leonarda, który dokonał wyboru dzieł. Ani Ambasady Włoskiej czy Włoskiego Instytutu Kultury, przy udziel których pokaz został zrealizowany. Po prostu nie ma usprawiedliwienia dla czegoś takiego.

Tytuł mojego tekstu może się wydać clickbaitowym chwytem, których teraz mamy pełno w sieci. Ale ja naprawdę uważam, że taki pokaz to skandal. Nie tylko mi osobiści jest przykro, ale też wiem co czują pracownicy Muzeum Narodowego w Warszawie. To oni na co dzień dbają, abyśmy doznawali tutaj prawdziwych wzruszeń i emocji. To też obraza dla prezentowanych obok prac Augusta Zamoyskiego ze spuścizny, którą właśnie udało się pozyskać. Nie jest tajemnicą, że pomysłodawcą pokazu cyfrowego Leonarda jest urzędujący od niedawna dyrektor Jerzy Miziołek. Nie będę wchodził głębiej w temat, sytuację w MNW celnie ukazała Małgorzata Piwowar w tekście dla „Rzeczpospolitej”, do którego odsyłam (por. „Niejasne plany, chaos decyzyjny”). Ja się po prostu teraz zastanawiam, co będę odpowiadał na pytanie – czy to są oryginały?

aktualizacja (17.05.2019) jedyny oryginalny obraz na pokazie zniknął z ekspozycji…

Przemysław Głowacki (artdone)

Leonardo. Opera Omnia – 14.05.2019-30.06.2019 – Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa / Warsaw

Rok Rembrandta 2019

Tagi

barok baroque, grafika prints, malarstwo painting, Rembrandt, rysunek drawing, sztuka holenderska dutch art

Świętując Rembrandta w 2019 roku

4 października 2019 roku przypada 350-ta rocznica śmierci jednego z najsłynniejszych artystów świata – Rembrandta. Genialnego malarza, rysownika i grafika – we wszystkich tych trzech dziedzinach równolegle osiągnął maestrię. Jego zróżnicowana technika malarska, intymność i synteza rysunków oraz nowatorstwo graficzne to tylko wybrane powody, aby zajmować się jego twórczością i oglądać z uwagą jego dzieła. Prace Rembrandta przyciągają nie tylko rzesze specjalistów, ale też szeroką publiczność. Dlaczego? Powodem wydaje się ich uniwersalność. Holenderski mistrz potrafił pokazać ludzką kondycję w sposób, który jest nadal aktualny dla współczesnego widza. Tematy mitologiczne i biblijne w jego redakcji opowiadają historie, z którymi się identyfikujemy, w jego portretach widzimy nasze emocje i rozterki. Można by dalej ciągnąć listę powodów zainteresowania Rembrandtem. W miarę okrągła rocznica jego śmierci równie dobrze może być jednym z nich. Rok rembrandtowski jest już w pełnym rozkwicie, udało mi się obejrzeć kilka wystaw z nim związanych i chętnie podzielę się wrażeniami. Sprawdzimy jak świętowanie takiej rocznicy wygląda w praktyce, a może doprowadzi nas to do ciekawych wniosków. CODAR na specjalnie przygotowanej stronie (https://www.codart.nl/rembrandt-2019/) wymienia ponad trzydzieści wystaw łączących się z Rembrandtem w tym roku. Wśród nich wielkie przedsięwzięcia, ale też niewielkie projekty jak np. pokaz „Krajobrazu z miłosiernym Samarytaninem” w naszych Łazienkach. Zorganizowanie wystawy Rembrandta to nie jest łatwe zadanie z racji wartości jego prac. Szczególnie trudne w roku poświęconym artyście, kiedy muzea niechętnie rozstają się ze swoimi skarbami.

Najpierw przyjrzyjmy się jak świętowany jest rok 2019 w rodzinnym kraju mistrza z Lejdy. Oczy zwrócone są na muzea, które przechowują największe arcydzieła malarza. Amsterdamskie Rijksmuseum w lutym otworzyło wystawę pod bardzo przyciągającym tytułem „Wszystkie Rembrandty” (por. galeria Wszystkie Rembrandty w Rijksmuseum I oraz galeria Wszystkie Rembrandty I). To rzeczywiście duża wystawa prezentująca blisko 400 (!) dzieł artysty, wszystkie bezspornie jego autorstwa. Tytuł jest jak najbardziej adekwatny – chodzi o wszystkie dzieła, jakie muzeum posiada w swoich zbiorach. Monumentalna wystawa, na której w jednym miejscu można prześledzić wszystkie najważniejsze zagadnienia związane z malarstwem, grafiką i rysunkiem Rembrandta. Bo tak obszerne są zbory Rijksmuseum. Tylko jeden obraz nie został umieszczony w salach wystawowych i pozostał na swoim miejscu w Galerii Honorowej – „Wymarsz strzelców”. Najsłynniejsze dzieło malarza jeszcze w tym roku zostanie poddane specjalistycznym badaniom i będzie się to odbywało na oczach widzów. Można przypuszczać, że muzeum, które znane jest ze swoich niekonwencjonalnych zabiegów marketingowych, również z tego uczyni głośne wydarzenie. Wracając do wystawy – teraz będzie trochę o minusach. Rijksmuseum posiada 22 obrazy, 60 rysunków i 300 grafik, które wszystkie można obecnie zobaczyć. W sensie praktycznym to wystawa bardzo trudna do oglądania. Choć jak mało kto lubię wielkie wystawy, to tym razem nawet dla mnie było to ciężkie doświadczenie. Obrazy są bardzo różnorodne, reprezentują wszystkie okresy twórczości artysty i najważniejsze dla niego tematy, ale giną w bezliku niewielkich prac na papierze. Zresztą obrazy te można zazwyczaj oglądać w stałej ekspozycji. A wyjątkowe w dorobku malarza dwa całopostaciowe portret należące wspólnie do Rijksmuseum i Luwru powróciły na miejsce, gdzie wisiały na całkiem niedawnej wystawie (por. galeria High Society w Rijksmuseum). Dlatego prawdziwą atrakcja tej ekspozycji jest możliwość zobaczenia w oryginale imponującej kolekcji rysunków. Oraz właściwie prawie pełnego zestawu prac graficznych. Oblicza się, że Rembrandt stworzył ok. 320 rycin w ciągu swojego życia. Przy tego typu wystawie trudno mówić o koncepcji merytorycznej. Można ciekawie dzieła pogrupować (w tym przypadku tematycznie) i stworzyć inspirujące zestawienia, jednak głębszej myśli nie da się osiągnąć.

Podobnym tropem jak amsterdamski gigant muzealny poszedł Mauritshuis w Hadze. To stosunkowo małe muzeum posiada jedną z najcenniejszych kolekcji dawnego malarstwa holenderskiego na czele z „Lekcją anatomii dr Tulpa” Rembrandta. Aby uniknąć przewieszania dość dużego arcydzieła, wystawa wprowadziła się do dwóch sal stałej ekspozycji. Do września tego roku można zobaczyć wszystkie obrazy związane w jakikolwiek sposób z Rembrandtem ze zbiorów muzeum (por. galeria Rembrandt i Mauritshuis I oraz galeria Rembrandt i Mauritshuis II). Obok uznanych prac pokazywane są dzieła odpisane, kopie i prace warsztatowe. Takich obrazów blisko powiązanych z Rembrandtem jest w kolekcji 18. Wyróżniono je specjalnymi podpisami i komentarzami z okazji wystawy. Dodano jeszcze w innych salach kilka dzieł artystów z kręgu malarza, przede wszystkim jego uczniów. Wystawa akcentuje dwa zagadnienia – budowanie kolekcji w tych zbiorach oraz badania atrybucyjne. Badania takie potrafią być w przypadku Rembradta szczególnie fascynujące. Świetne obrazy okazywały się pracami jego utalentowanych uczniów, a niedoceniane prace po analizie miały więcej wspólnego z ręką mistrza niż się spodziewano. Tak jak to ma miejsce w przypadku „Saula i Dawida”. Badania nad tym obrazem trwały 8 lat i zostały uwieńczone specjalnym pokazem (por. galeria A jednak Rembrandt!). Wystawa „Rembrandt i Mauritshuis”, choć powieszona w ramach stałej ekspozycji i prezentująca tylko własne zbiory ma kilka pozytywnych aspektów. Jest okazją do zobaczenia nie tylko najlepszych dzieł, ale też takich, które zazwyczaj pozostają w czeluściach magazynowych. A to pouczające doświadczenie.

Wiele muzeów w roku Rembrandta stosuje podobny pomysł do Rijksmuseum i Mauritshuis – pokazują własne zbiory. Szczególnie jeżeli dotyczy to grafiki i rysunku, które na co dzień nie są przecież eksponowane. Takie prezentacje przygotowują Kunsthalle w Hamburgu, Kupferstich-Kabinett w Dreźnie (por. galeria Rembrandt w Dreźnie), monachijskie zbiory graficzne w Pinakothek der Moderne, lada chwila swoją wystawę rozpoczyna Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku. Miałem już okazję zobaczyć ekspozycję w British Museum zatytułowaną „Rembrandt – myśląc na papierze” i bardzo ją polecam – będzie trwała do początku sierpnia. Bez fanfarów jak w Rijksmuseum, bez niestety katalogu, ale to doskonała selekcja rysunków i grafiki z własnych zbiorów muzeum. A te są oczywiście świetne. Jednym słowem rok rembrandtowski to doskonała okazja, aby zobaczyć bardzo szeroką panoramę twórczości graficznej i rysunkowej artysty. Ale czy nie ma innych, bardziej oryginalnych wystawy?

Pozytywnie oceniam wystawę „Rembrandt i Saskia. Miłość w Holandii Złotego Wieku”, którą oglądałem we Fries Museum w Leeuwarden (por. galeria Rembrandt i Saskia w Leeuwarden I oraz galeria Rembrandt i Saskia w Leeuwarden II). Została przygotowana została we współpracy z Galerią Dawnych Mistrzów w Kassel, gdzie można ją obecnie oglądać do połowy sierpnia. Wydarzeniem było wypożyczenie stamtąd do Leeuwarden najsłynniejszego wizerunku Saskii. Do tego dwa autoportrety i wizerunek ich syna Tytusa z Dulwich Picture Gallery. Obrazów niewiele, kilka rysunków, oczywiście wybór grafiki, a także kilka unikalnych dokumentów z epoki. Ale to w zupełności wystarczyło, aby opowiedzieć historię tego słynnego małżeństwa. Obiekty bezpośrednio z nią związane były w Leeuwarden zaznaczone wyraźnie brązowymi planszami scenografii. Wokół nich bardzo rozbudowany został drugi wątek, czyli opowieść o holenderskich obyczajach małżeńskich w XVII w. Świetna koncepcja, która rozwija widzom bardzo potrzebny kontekst. Przy okazji Rembrandta prezentuje uwarunkowania, które są równie ważne jak sprawy atrybucji czy techniki malarskiej.

Drugą wystawą, która już zdążyła na mnie zrobić dobre wrażenie w tym roku jest ekspozycja w Domu Rembrandta w Amsterdamie, która trwa tam do końca maja. Jej tytuł można przetłumaczyć „Krąg towarzyski Rembrandta. Rodzina, przyjaciele, znajomi”. Muzeum nie posiada dużej powierzchni na wystawy czasowe, ale potrafi tam urządzić wyjątkowo ciekawe ekspozycje (por. galeria Nagość w kręgu Rembrandta I). I nie potrzebuje do tego specjalnej rocznicy. W tym przypadku gwiazdami wystawy są portret Tytusa z Baltimore, portret Arnold Tholinx z Musée Jacquemart-André, portret Hendrickje Stoffels z Frankfurtu oraz… kopia warsztatowa portretu Saskii z Kassel z Królewskiego Muzeum Sztuk Pięknych w Antwerpii. Nie brakuje też innych smaczków. W efekcie można się dowiedzieć jakie relacje łączyły Rembrandta z jego najbliższymi, a przynajmniej co w tej materii obecnie wiemy.

W Holandii Rok Rembrandta odbywa się pod hasłem „Odkryj Rembrandta i holenderski Złoty Wiek”. Mam jednak wrażenie naładowano do tego worka za dużo łakoci. Tak to jednak bywa z rocznicami. Wystawy poświęcone kalwinizmowi w Dordrechcie czy odkryciu Fransa Halsa w XIX w. w Haarlemie (por. galeria Frans Hals i nowoczesność I) aż tak wiele z Rembrandtem nie mają wspólnego. Czekam z dużą niecierpliwością na monografię Pietera de Hoocha w Delft, ale znowu trudno ją nazwać wystawą Rembrandta. Czy doszliśmy do wniosku, że paradoksalnie w tym roku trudno o wielkie, spektakularne wystawy? I to takie, które by przyciągnęły oryginalnymi scenariuszami? Częściowo tak. Z powodów wymienionych na początku. Jednak celebracja dopiero się rozkręca. Jest jeszcze na co czekać. Jakie są moje typy? Co warto obejrzeć? Będzie z czego wybierać w jesiennym sezonie.

Przede wszystkim jestem ciekaw jak przygotowany zostanie blockbuster Rijksmuseum „Rembrandt-Velázquez” (por. galeria Holandia / Hiszpania XVII wieku I). Współorganizowany z muzeum Prado na pewno zaprezentuje dzieła najwyższej klasy. Jednak obaj artyści bezpośrednich związków ze sobą nie mieli. Od koncepcji będzie zależało, czy wystawa będzie miała sens merytoryczny. W rewanżu już w te wakacje w Madrycie będzie można oglądać hiszpańską odsłonę. W tytule dodano Vermeera i trochę się boję czy nie wyjdzie z tego po prostu wystawa sztuki holenderskiej z akcentami hiszpańskimi. A może kuratorom uda się przekonująco pokazać paralelne wizje, tak jak zapowiadają. Drugim moi typem jest „Młody Rembrandt” w Museum De Lakenhal w Lejdzie (por. galeria Młody Rembrandt I). W 2020 roku wystawa pojedzie do Ashmolean Museum w Oksfordzie. Taka współpraca daje gwarancję najwyższej jakości. Chociaż w 2001/2002 roku odbyła się przełomowa wystawa poświęcona wczesnej twórczości Rembrandta, to od tego czasu badania tak bardzo się rozwinęły, że nie ma zagrożenia powtórką. Na jesień dużą wystawę przygotowuje kolońskie Walraf-Richartz-Museum razem z Galerią Narodową w Pradze, gdzie ma być zaprezentowana wiosną 2020 roku (por. galeria Rembrandt i konteksty I). I jeszcze bym stawiał na zapewne dużo mniejszą wystawę „Rembrandt’s Light” w Dulwich Picture Gallery (por. galeria Światło Rembrandta I). W tym muzeum można zawsze liczyć na smakowite wydarzenia. W Mauritshuis będzie monografia jednego z ciekawszych uczniów Rembrandta Nicolaesa Maesa. Warto też sprawdzać co dzieje się dalej w Domu Rembrandta, który najpierw zapowiada wystawę grafiki z własnych zbiorów (ale nie tylko Rembrandta), a potem wystawę poświęconą zagadnieniom techniki mistrza.

Okazuje się, że w Roku Rembrandta nie będzie aż tak wielu spektakularnych wydarzeń. Choć też okazji do spotkania się z twórczością mistrza będzie sporo. Daleko jednak większości przedsięwzięć do spektakularnego sukcesu choćby wystawy poświęconej późnej twórczości Holendra (por. galeria Późny Rembrandt I, galeria Późny Rembrandt II oraz galeria Późny Rembrandt III). Wydaje mi się, że rocznicowe obchody nie sprzyjają wystawom, które mogły by zainteresować swoją koncepcją i zachwycić realizacją. Tak jak ostatnia wystawa na Wyspach Brytyjskich poświęcona recepcji artysty tamże (por. galeria Rembrandt po brytyjsku I), która odbyła się w 2018 roku. Coś mi się wydaje, że w 2020 roku też będzie sporo rembrandtowskich wydarzeń. Tak jak co roku, bo to artysta, którego celebrować można bez szczególnych okazji.

Przemysław Głowacki (artdone)

Wystawy 2018 na świecie. Podsumowanie

Rok 2018 za nami i jak to zwykle czas na podsumowanie. Praca nad blogiem ‚artdone’ zabiera jednak tyle czasu, że trudno go znaleźć na napisanie odpowiedniego tekstu. W zeszłym roku zakończyło się to nieszczęściem, czyli brakiem podsumowania, a dwa lata temu tylko połową (por. Wystawy 2016 – podsumowanie część I). Stąd w tym roku inne podejście. Zamiast typowego rankingu najlepszych wystaw przypomnienie, co można było pooglądać na ‚artdone’. Wystawy, które warto wspomnieć z różnych powodów. Poniżej wybór skupiający się na wystawach, które (z pewnymi wyjątkami) obejrzałem i którymi mogłem podzielić się na ‚artdone’.

Największe wydarzenia

Niewątpliwym wydarzeniem wystawienniczym 2018 roku jest wystawa Pietera Bruegla w Wiedniu (por. galeria Pieter Bruegel Starszy zwany Chłopskim I). Nie tylko dlatego, że jest to pierwsza wystawa monograficzna tego artysty, jaką kiedykolwiek zorganizowano (!). Tak, tak. Oczywiście były wcześniej wystawy (por. galeria Bruegel czy nie? Rysunki lub galeria Prywatna rodzina Brueghlów I), ale nigdy nie pokazywały całościowo dorobku artysty – obok rysunku i grafiki również jego malarstwa. To wydarzyło się po raz pierwszy (i w takiej skali po raz ostatni zapewne). Jednak wystawa wiedeńska zasługuje na złoty medal nie tylko z tego względu. Umiejętność zaprezentowania widzom wyników badań technologicznych, procesu powstawania dzieł w pracowni artysty, szczegółów ich czyszczenia i konserwacji zasługują na wyjątkowe podkreślenie. Każdy kurator może sie uczyć na tym przykładzie jak zrobić dobrą wystawę – wystawę dla publiczności. Przy okazji artystów, których dzieł jest tak mało i tak trudno je wypożyczyć, trzeba wspomnieć o niedawno rozpoczętej wystawie Piero della Francesci w Petersburgu (por. galeria Największy Piero della Francesca). Okazuje się, że do tej pory nie udało się na żadnej wystawie (por. galeria Piero della Francesca w Ameryce) zgromadzić aż (?) 11 dzieł włoskiego mistrza (z ok. 20 jakie potencjalnie można by było pokazać). Dla porównania w Wiedniu możemy oglądać 27 obrazów Bruegla (i tyle samo rysunków) z ok. 40 jakie uznawane są bezsprzecznie za dzieła artysty. Kto do Wiednia się nie wybrał może nie tylko obejrzeć zdjęcia na blogu (galeria Pieter Bruegel Starszy w Kunsthistorisches Museum I oraz galeria Pieter Bruegel Starszy w Kunsthistorisches Museum II), ale też przejść się po wystawie dzięki kanałowi YouTube ‚artdone’ (por. video Pieter Bruegel exhibition 2018).

Nie chcę w tym roku pisać typowego rankingu, ale zaraz na początku trzeba wymienić obecnie trwającą w Londynie wystawę dwóch mistrzów renesansu włoskiego (galeria Andrea Mantegna / Giovanni Bellini I). Za koncepcję, przygotowanie i wybór dzieł, które udało się pokazać. Dobra wiadmość jest taka, że kiedy w 2019 roku wystawa przyjedzie do Berlina, nie zostanie zbyt mocno uszczuplona. Spośród mega-wystaw trzeba wymienić wielką retrospektywę Eugène Delacroix (galeria Eugène Delacroix. Monografia I) przygotowaną przez Luwr i Metopolitan Museum. Miałem okazję zobaczyć ją w obu muzeach i chociaż nic nie może równać się z rozmachem paryskiej ekspozycji (galeria Eugène Delacroix w Luwrze I, galeria Eugène Delacroix w Luwrze II oraz galeria Eugène Delacroix w Luwrze III) to trzeba przynać, że nowojorska wersja robi równie imponujące wrażenie. Zapraszam na spacer video przez całą (!) wystawę w Luwrze (video Eugène Delacroix exhibition 2018 Paris). W Nowym Jorku dodatkiem był pokaz największej poza Francją kolekcji rysunków wielkiego romantyka (galeria Eugène Delacroix. Rysunki w Met).

Na koniec wyróżnionych wystaw – choć o tych najlepszych będzie jeszcze mowa poniżej – bardzo wysmakowana pozycja z Amsterdamu, gdzie zgromadzono śmietankę portrtetów całopostaciowych (por. galeria Wyższe sfery I, galeria Wyższe sfery II, galeria Wyższe sfery III). Od renesansu do początku XX wieku same najlepsze przykłady. Reprodukcje wszystkich obrazów można zobaczyć na ‚artdone’, a także pełną foto-relację (por. galeria High Society w Rijksmuseum).

Starożytność i średniowiecze

Te epoki rzadko pojawiają się na ‚artdone’, bo i rzadko można zorganizować poświęcone im wystawy. Tym razem absolutnym hitem jest trwająca jeszcze w Stanach Zjednoczonych wystawa naczyń o zwierzęcych kształtach (por. galeria Naczynia w kształcie zwierząt na Uniwersytecie Harvarda), na która przyjechały najlepsze obiekty z najważnieszych muzeów świata. W British Muzeum świetna prezentacja sztuki asyryjskiej poprzez osobę największego władcy tego kraju (relacja na ‚artdone’ wkrótce). Można jeszcze też wspomnieć wystawę sztuki starożytnego Egiptu w Mediolanie (por. galeria Grobowiec Amenhotepa II w Mediolanie).

Ze średniowiecznych wystaw prawdziwą perełką była zorganizowana przez Bibliotekę Morgana wystawa rękopisów i ich iluminacji poświęconych motywom fantastycznym (galeria Fantastyczne Średniowiecze I). Prawdziwe skarby sprowadziło też w tej chwili Metropolitan Museum prezentując kulturę Armenii (por. galeria Armenia w Metropolitan Museum I).

Leonardo da Vinci

Właśnie wkroczyliśmy w rok 500-lecia śmierci najsłynniejszego artysty włoskiego renesansu. Kto może – a mało kto może – szykuje sie do wystaw mu poświęconych. Królowa Elżbieta II zamierza pokazać większość swojej kolekcji rysunków, a Luwr chce prześcignąć wystawę londyńską (por. galeria (Wyjątkowy) Leonardo w Londynie) wypożyczając wszystkie obrazy artysty ze zbiorów włoskich. Czy to się uda? Zobaczymy. Przygrywką do jubileuszu jest aktualna wystawa w Haarlemie, gdzie nobliwe Teylers Museum nie pokazuje swoich rysunków mistrza, a prezentuje jego zainteresowanie fizjonomia i ekspresją twarzy (por. galeria Oblicza Leonarda da Vinci I). Prawdziwą perełką, choć dobrze ukrytą, była też wystawa poświęcona wczesnej twórczości Leonarda (por. galeria Leonardo da Vinci w Yale University Art Gallery). Poza drobnym obrazem z Luwru nie było na niej znanych dzieł artysty, jednak nie brakowało zajmujących teorii dotyczących początków jego kariery.

Sztuka dawna

Mówiąc o rocznicach trzeba też wspomnieć o 500-leciu urodzin Jacopa Tintoretta uhonorowanego najpierw mniejszą (por. galeria Gwiazdorski Tintoretto I), a teraz większą wystawą (por. galeria Jacopo Tintoretto 500 I). Wyjąkowe miejsce zajmuje też próba zrekonstruowania jednej z najważniejszych kolekcji sztuki, jaką kiedykolwiek zgromadzono. Royal Academy w Londynie sprowadziło prawdziwe arcydzieła, aby pokazać splendor zbiorów króla Karola I (por. galeria Kolekcja Karola I). Dodatkowo niedaleko można było zobaczyć mniej spektakularną, ale równie zajmującą ekspozycję poświęconą pasji kolekcjonerskiej króla Karola II (por. galeria Kolekcja Karola II). Wymienić jeszcze trzeba wystawę Petera Paula Rubensa, która bardzo obrazowo – na najlepszych przykładach – pokazywała skomplikowane metamorfozy motywów w jego twórczości (por. galeria Peter Paul Rubens. Transformacje I oraz galeria Peter Paul Rubens. Transformacje II). Dodakową atrakcją ekspozycji w Kunsthistorisches Museum było włączenie wielkich obrazów mistrza, które tylko tam można oglądać (por. galeria Peter Paul Rubens w Wiedniu). Muzea amerykańskie przygotowały wystawę poświęconą czasom rokoka i Oświecenia (por. galeria Casanova i Europa XVIII wieku I, galeria Casanova i Europa XVIII wieku II oraz galeria Casanova i Europa XVIII wieku III). Pretekstem była barwna biografia Giacomo Casanowy, ale w efekcie wyszła szeroka panorama sztuki i kultury XVIII wieku.

Sztuka XIX wieku

Z wystaw dotyczących XIX wieku trzeba koniecznie wymienić zorganizowaną rok temu w Zurychu ekspozycję poświącona malarstwu francuskiemu (por. galeria Malarstwo francuskie 1820-1880 I galeria Malarstwo francuskie w Zurychu). Zatrzymała sie ona w momencie, gdzie inne zazwyczaj się zaczynają, czyli na impresjonizmie, dzięki czemu dawała całkiem obiektywny obraz zjawisk tego czasu. Choć impresjonizm pojawił się w tytule wystawy ukazującej artystów francuskich w Londynie (por. galeria Francuzi w Londynie 1870-1904 I oraz galeria Francuzi w Londynie 1870-1904 II) to jednak było go tam powiedzmy 40 procent. Przez to wystawa, podobnie jak ta w Zurychu, dotykała mniej znanych aspektów sztuki XIX wieku. Odsłony w Londynie i Paryżu nie różniły się zasadniczo, a odwiedzający kanał ‚artdone’ YouTube mogą przejść całą wystawę w Petit Palais (por. video Exhibition ‚Impressionists in London. French Artists in Exile 1870–1904’). Juz od 2017 roku trwa dobra passa Paula Cézanne’a. Szczególnie dobrze wypadła wystawa tego artysty w Karlsruhe (por. galeria (Nie)zmienny Paul Cézanne I oraz galeria (Nie)zmienny Paul Cézanne II), a wybór portetów jego autorstwa był transatlantyckim wydarzeniem (por. galeria Paul Cézanne portrecista I).

Claude Monet

Impresjonizm zawsze w cenie, a Monet pod ręką. Wydawać by sie mogło, że trudno już nim zachwycić, a jednak. Do pomysłu pokazania motywów architektoniczych w jego twórczości przez National Gallery w Londynie podszedłem z dużą rezerwą, ale okazało się, że niesłusznie (por. galeria Architektoniczny Claude Monet I, galeria Architektoniczny Claude Monet II, galeria Architektoniczny Claude Monet III, galeria Architektoniczny Claude Monet IV oraz galeria Architektoniczny Claude Monet V). Z kolei w Albertinie zawsze są świetne wystawy, ale żeby Moneta? (por. galeria Claude Monet i emocje I oraz galeria Claude Monet i emocje II). Podstawą były zbiory Musée Marmottan Monet, ale to co do nich dołożono stworzyło jedną z najlepszych wystaw 2018 roku, która frekwencyjnie śmiało konkuruje z trwającym w tym samym czasie Brueglem. Chociaż na zdjęciach z ‚artdone’ tego nie widać (por. galeria Claude Monet w Albertinie I). Można jeszcze wspomnieć o odkryciu późnej twórczości artysty po II wojnie światowej pokazanym w Paryżu (por. galeria Późny Monet i amerykańska abstrakcja w Musée de l’Orangerie).

Japonizm

Duże zainteresowanie w 2018 roku było wpływem kultury japońskiej na Europę w 2. poł. XIX wieku (por. galeria Gorączka japonizmu I). Aktulanie trwają trzy wystawy: w Paryżu, Wiedniu (relacja na ‚artdone’ wkrótce) i Remagen (przeniesiona z Giverny – por. galeria Japonizm w Giverny). Nie wiem jak w Paryżu (pewnie też), ale na pozostałych wystawach temat stał sie powodem do pokazania mniej znanych dzieł, przy okazji rozległej panoramy zjawisk w tamtym okresie. Przecież drzeworytem japońskim inspirowali sie wtedy prawie wszyscy liczący się artyści.

Gustav Klimt i Egon Schiele

2018 rok to również rocznica stulecia śmierci dwóch najsłynniejszych austriackich artystów. Tym razem nauczyciel wyraźnie ustąpił miejsca swojemu uczniowi. W samym Wiedniu odbyła sie tylko jedna poświęcona Gustavowi Klimtowi wystawa rocznicowa opierająca się o zbiory Muzeum Leopoldów (por. galeria Gustav Klimt. Rocznica I). Ciekawym dopełnieniem była monografia fotografika, który jest autorem najważnieszych zdjęć Gustava Klimta (por. galeria Moriz Nähr, Gustav Klimt i wiedeński modernizm I). Egonowi Schiele Muzeum Leopoldów poświęciło wielomiesięczną wystawę, również w oparciu o swoje zbiory – największe przecież na świecie (por. galeria Egon Schiele. Rocznica I). Oddzielnie historie swoich zbiorów tego artysty pokazuje Austriacka Galeria Narodowa (por. galeria Egon Schiele. Rocznica raz jeszcze I). Wpomnieć jeszcze trzeba o kończącej się właśnie w Paryżu monografii artysty, na której znalazło się wiele prac ze zbiorów prywatnych i mniej znanych muzeów (por. galeria Egon Schiele liniowo I). Rysunki Klimta i Schielego pokazywane były też razem. Tak było w Nowym Jorku (por. galeria Klimt, Schiele, Picasso. Akty z kolekcji Scofield Thayer I oraz galeria Klimt, Schiele, Picasso. Akty z kolekcji Scofield Thayer II) oraz na twającym nadal w Londynie pokazie ze zbiorów wiedeńskiej Albertiny (por. galeria Gustav Klimt i Egon Schiele. Rysunki z Albertiny I).

Pablo Picasso

Picasso to artysta o niewyczerpanym potencjale wystawowym. Spośród ekspozcyji mu poświęconych trzeba wymienić wystawę skupiającą się na przełomowym dla jego kariery roku 1932 (por. galeria Picasso 1932 w Paryżu I). Odsłony w Paryżu, a potem w Londynie może nie powalały, ale na pewno zasłużenie cieszyły się spodziewaną frekwencją. W nobliwym gmachu Opery Garniera zaprezentowany został związek artysty z tańcem i teatrem (por. galeria Picasso i taniec w Paryżu I oraz galeria Picasso i taniec w Paryżu II), choć bez malarstwa to jednak wnikliwie. Bardzo żałuje, że nie dotarłem na wystawę w Madrycie, gdzie jego prace zestawione zostały z dziełami Henri de Toulouse-Lautrec’a (por. galeria Pablo Picasso / Henri de Toulouse-Lautrec I). Aktualnym wydarzeniem jest wystawa w musée d’Orsay, która niebawem przenosi się do Bazylei (por. galeria Pablo Picasso błękitno-różowy I).

Alberto Giacometti

Artystą, który śmiało konkurował w liczbie wystaw z Picassem w 2018 roku był Alberto Giacometti. Ogromną przyjemnością było zobaczenie jego monografii na spirali nowojorskiego Guggenheima (por. galeria Alberto Giacometti w Guggenheimie II oraz galeria Alberto Giacometti w Guggenheimie III). Obecnie można ją oglądać w równie zachwycającym gmachu Fundacji w Bilbao. Bardzo ciekawie wypadło porównanie z innym ważnym szwajcarskim artystą, czyli Ferdinandem Hodlerem (por. galeria Ferdinand Hodler i Alberto Giacometti w Winterthur I oraz galeria Ferdinand Hodler i Alberto Giacometti w Winterthur II). Mimo różnicy pokolenia pomiędzy nimi zestawienia skłaniały do refleksji. Absolutnym hitem było przedstawienie jego rzeźb i obrazów razem z dziełami Francisa Bacona (por. video Bacon / Giacometti exhibition, galeria Francis Bacon / Alberto Giacometti I oraz galeria Bacon / Giacometti w Fondation Beyeler I). Tym razem artyści nie tylko należeli do tej samej artystycznej generacji, ale też darzyli się osobistym szacunkiem.

Sztuka XX wieku

Spośród innych wydarzeń poświęconych sztuce XX wieku trzeba zacząć od sprowadzenia wybranych dzieł z kolekcji MoMy do Paryża (por. galeria MoMA jedzie do Paryża I oraz MoMA jedzie do Paryża II). Wyjątkowa sytuacja, ale laury należą się też za koncepcję wystawy i katalogu, które poprzez historię zbiorów nowojorskiego giganta pokazywały ich wpływ na rozwój sztuki. Spośród monografii szczególne miejsce miał pierwszy w Europie pokaz osobistych przedmiotów należących do Fridy Kahlo (por. galeria Frida Kahlo. Kreując siebie I). Można było zapoznac się całościowo z twórczością Františka Kupki (por. galeria František Kupka w Paryżu I) i Amedeo Modiglianiego (por. galeria Amedeo Modigliani. Retrospektywa I) oraz z kluczowym wycinkiem kariery Marca Chagalla (por. galeria Marc Chagall w latach 1911-1919 I oraz galeria Marc Chagall w latach 1911-1919 II).

Pozostałością stulecia powstania dadaizmu była wystawa poświęcona jego związkom ze sztuką prymitywną (por. galeria Dadaizm z Afryki I). Po pokazach w Zurychu i Berlinie (por. galeria Afrykańskie inspiracje dadaizmu w Berlinie) okazało sie, że wystawa jest tak dobra, że trzeba ją sprowadzić jeszcze do Paryża (por. galeria Afrykańskie inspiracje dadaizmu w Paryżu I oraz galeria Afrykańskie inspiracje dadaizmu w Paryżu II). Na uwagę zasługiwała też wystawa pokazująca wpływ twórczości Paula Klee na malarstwo amerykańskie po II wojnie światowej (por. galeria Paul Klee i malarze amerykańscy w Bernie I oraz galeria Paul Klee i malarze amerykańscy w Bernie II).

Spośród artystów działających w 2. połowie XX wieku można wymienić monografie mniej znanego twórcy pop artu Jamesa Rosenquista (por. galeria James Rosenquist w Kolonii I oraz galeria James Rosenquist w Kolonii II), jednego z głównych przedstawicieli akcjonizmu wiedeńskiego Güntera Brusa (por. galeria Günter Brus w Wiedniu I oraz galeria Günter Brus w Wiedniu II), a także Keitha Haringa (por. galeria Keith Haring ABC I, galeria Keith Haring w Albertinie I oraz galeria Keith Haring w Albertinie II) oraz Jean-Michela Basquiata (por. galeria Realny Jean-Michel Basquiat I). Dwaj ostatni artyści szczególnie chętnie są ostatnio prezentowani. Wyjątkowym wydarzeniem była jednak pierwsza wielka wystawa amerykańskiego artysty należącego do ich pokolenia Davida Wojnarowicza w Whitney Museum (por. galeria David Wojnarowicz. Retrospektywa I, galeria David Wojnarowicz. Retrospektywa II oraz galeria David Wojnarowicz. Retrospektywa III). Trudno powiedzieć czy siła tej ekspozcyji polegała na świetnej konstrukcji czy bardziej na ciągłej aktulaności jego prac. Na pewno można uznać ją za jedną z najlepszych wystaw 2018 roku.

Żyjący mistrzowie

Spośród żyjących artystów obezwładniająca jest retrospektywa nestora sztuki konceptualnej i video Bruce’a Naumana (por. galeria Bruce Nauman. Retrospektywa I oraz galeria Bruce Nauman. Retrospektywa II) – obecnie w MoMie, ale wcześniej pokazana (z pewnymi zmianami) w Bazylei. Kończyła się jeszcze w 2018 roku za Atlantykiem wielka monografia Davida Hockney’a (por. galeria Cały David Hockney I, galeria Cały David Hockney II oraz galeria Cały David Hockney III), a Gerhard Richter pokazał przegląd swoich abstrakcji w Poczdamie (por. galeria Gerhard Richter w Muzeum Barberini). Spośród innych ważnych artystów współczesnych można wymienić Kabakowów (por. galeria Ilja i Emilia Kabakow w Tate Modern I), których monografia właśnie konczy się w Moskwie, Lee Bul (por. galeria Lee Bul w Hayward Gallery I oraz galeria Lee Bul w Hayward Gallery II), którą jeszcze przez chwile można oglądać w Berlinie, czy Neo Raucha (por. galeria Neo Rauch w Zwolle I) z wielką retrospektywą zakończoną już w niewielkim holenderskim miasteczku. W Holandii trwa też monografia amerykańskiego czarodzieja szkła Dale’a Chihuly’ego, którego poznałem bliżej w jednej z galerii londyńskich (por. video Dale Chihuly exhibition 2018 oraz galeria Dale Chihuly w Halcyon Gallery I oraz galeria Dale Chihuly w Halcyon Gallery II). Listę ważnych wystaw współczesnych można by było jeszcze ciągnąć, również tych, które pojawiły się na ‚artdone’.

Fotografia

Fotografia regularnie jest prezentowana na ‚artdone’, ale ja z 2018 roku wymienię sprowadzoną zza Atlantyku wielką monografię Irvinga Penna, którą najpierw obejrzałem w Paryżu, a potem dość niespodziewanie pojawiła się w Berlinie (por. galeria Irving Penn w Berlinie). Dużym odkryciem była też dla mnie twórczość Madame d’Ora (por. galeria Atelier d’Ora I).

Moda

Moda od czasu do czasu pojawia się na ‚artdone’. Tym razem dającą do myślenia o naszym stosunku do natury wystawą jest kończąca się prezentacja w Londynie (por. Moda i natura w Victoria and Albert Museum I). Nietypowy przegląd historii strojów i ich relacji do sztuki zaprezentował na wielkiej wystawie Kunsthaus w Zurychu (por. galeria Moda i sztuka I). Zadziwiająco dobrze zagrało wprowadzenie współczesnej mody do galerii sztuki średniowiecznej w Metropolitan Museum w Nowym Jorku (por. video ‚Heavenly Bodies: Fashion and the Catholic Imagination’ exhibition 2018), ale główna część wystawy powędrowała na obrzeża Manhattanu do muzeum Cloisters – z bardzo dobrym efektem wizualnym (por. galeria Moda i katolicyzm w Nowym Jorku I, galeria Moda i katolicyzm w Nowym Jorku II oraz galeria Moda i katolicyzm w Nowym Jorku III). Martin Margiela w Muzeum Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu pojawia się tutaj przede wszystkim za wysmakowaną, choć prostą w koncepcie, oprawę scenograficzną ekspozcyji (por. galeria Martin Margiela w Musée des Arts Décoratifs w Paryżu I oraz galeria Martin Margiela w Musée des Arts Décoratifs w Paryżu II).

Wydarzenia specjalne

Na szczególną uwagę zasługują jeszcze dwie wystawy z zupełnie różnych powodów. Po pierwsze zaproszenie przez Kunsthistorisches Museum słynnego reżysera Wesa Andersona i jego partnerki, ilustratorki Juman Malouf (por. galeria Wes Anderson i Juman Malouf w Kunsthistorisches Museum). Efekt swojej pracy nad ekspozycją uznali za nie całkiem udany. Ja mam wrażenie, że to wystawa, która  daje do myślenia i dostarcza ważnych pytań: czym tak naprawdę jest wystawa w muzeum i po co powstaje? Druga wyjątkowa prezentacja to pokaz wyników badań i kolekcji należącej kiedyś do Hildebranda Gurlitta, marszanda pracującego dla nazistów. Obecnie kończy się w Berlinie, wcześniej można ją było oglądać w Bonn oraz w Bernie w dwóch częściach (por. galeria Kolekcja Gurlitta w Bernie. Odsłona pierwsza). To właśnie do Kunstmuseum w tym ostatnim mieście trafiła większość zajętej (jak sie okazało bezprawnie) kilka lat temu kolekcji. Trudny temat, pokazuący mechanizmy, które nadal wymagają wyjaśnienia.

Sztuka w przestrzeni publicznej

Na koniec dwa spektakularne przykłady wyjścia sztuki współczesnej do widza. W obu przypadkach mozna obejrzeć na ‚artdone’ nie tylko zdjęcia, ale też krótkie video z tych wydarzeń. Świetnie sprawdził sie pomysł brazylijskiego artysty Ernesto Neto w głównej hali dworca w Zurychu (por. video Ernesto Neto ‚GaiaMotherTree’ 2018, galeria Drzewo na dworcu w Zurychu I oraz galeria Drzewo na dworcu w Zurychu II). Bardzo podobała mi sie też w Londynie pływająca instalacja sędziwego już pioniera ambalażu Christo  (por. video Christo & Jeanne-Claude ‚The Mastaba (Project for London, Hyde Park, Serpentine Lake) 1958-2018 oraz galeria Mastaba w Londynie).

C.D.N… ?

Pewnie jeszcze dużo by tu można było dopisać, znaleźć ważne wydarzenia, które na ‚artdone’ się nie pojawiły. Ale chociaż rok 2018 już się zakończył, to jeszcze nie raz będziemy wracać do niego w kolejnych wpisach na blogu – sporo jest jeszcze czekających materiałów.

Przemysław Głowacki (artdone)

Jak to widzisz?

Tagi

sztuka polska polish art, Vlastimil Hofmann

Wlastimil Hofman / Vlastimil Hofmann, Dziewczyna z żabą / Girl with a Frog, 1923 r., Muzeum Pałac Herbsta, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź

Wystawa partycypacyjna to ostatnio bardzo modna sprawa. O co chodzi? Rzecz polega na tym, aby publiczność czynnie wzięła udział w tworzeniu wystawy. Chodzi o to, aby widza zaangażować, wyrwać go z biernego oglądania. Nie tak dawno spektakularnym przykładem była wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie „W Muzeum wszystko wolno”, którą już się zachwycałem w moim tekście na ‘artdone’ (por. post Wystawa dla dorosłych). Pomysłów na wciągnięcie publiczności w taki projekt wystawienniczy może być wiele. Muzeum Pałac Herbsta w Łodzi ma propozycję prostą, ale atrakcyjną z kilku względów.

Do 13 sierpnia 2018 r. można na specjalnej stronie – Jak to widzisz? – wybrać 5 obrazów, które chcielibyśmy zobaczyć na wystawie. Mamy do dyspozycji 100 dzieł z kolekcji muzeum. Prace, które zdobędą najwięcej głosów zobaczymy na wystawie planowanej na przełomie 2018 i 2019 roku. Jeżeli chcemy i możemy się bardziej zaangażować, to warto napisać tekst wyjaśniający nasz wybór. Dzięki niemu mamy szansę znaleźć się w gronie kuratorów wystawy.

Jakie korzyści mogą być z takiej zabawy? Przede wszystkim dowiemy się jaką sztukę publiczność chce oglądać. A jej upodobania nie zawsze pokrywają się z preferencjami profesjonalnych kuratorów. Do wyboru są dzieła popularnych twórców (ciekawe, którzy uplasują się w czołówce rankingu?), ale też zapomnianych czy mniej kojarzonych artystów. Są obrazy znane, ale też odkurzone z magazynowej pleśni (nie dosłownej oczywiście!). Dla mnie największym plusem tego projektu jest właśnie ten aspekt. W magazynach naszych muzeów jest wiele dzieł, które nie mieszczą się na stałych ekspozycjach, a zasługują na uwagę. Za mało mamy w Polsce wystaw, które z takiego wietrzenia magazynów korzystają. Świetne wystawy organizowane w innych krajach nie bazują tylko na arcydziełach sprowadzanych z innych muzeów. Bardzo często dużo atrakcyjniejsze są te, które prezentują to czego nie znamy. Zazwyczaj to zasługa specjalistów, którzy poszerzają nasze horyzonty. Tym razem w ich rolę mogą wejść sami widzowie. Czy wybiorą dobrze? Zobaczymy. Bo co to znaczy dobrze? Łódzki projekt to też inne spojrzenie na dzieło sztuki, bardziej osobiste, gdzie powodem zainteresowania nie zawsze muszą być względy merytoryczne czy estetyczne. Sprawdźmy „Jak to widzisz?”.

Trzymamy kciuki. Zachęcam do głosowania.

Przemysław Głowacki (artdone)

Jak to widzisz? – 07.12.2018-03.03.2019 – Muzeum Pałac Herbsta, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź

Czy dialog jest potrzebny?

Tagi

barok baroque, malarstwo painting, renesans renaissance

por. galeria Między Madrytem a Bazyleą I oraz galeria Zbiory Prado w Bazylei

Czy dialog jest potrzebny, czyli kilka pytań prosto z Bazylei.

Wygląda na to, że zamiast pisać o wielkich i ważnych wystawach, które ostatnio widziałem (w Londynie – Hockney i sztuka radziecka 1917-1932, w Zurychu Kirchner [por. galeria Ernst Ludwig Kirchner. Okres berliński I], w Bazylei Monet [por. galeria Claude Monet. Światło i kolor I]) – poświęcę kilka słów wydarzeniu dużo mniejszej rangi. I choć wymienione wystawy zasługiwałyby dużo bardziej na recenzję, to wystawa „¡Hola Prado! Dwie kolekcje w dialogu” (por. galeria Między Madrytem a Bazyleą I) skłoniła mnie do kilku refleksji, którymi chciałbym się podzielić. A właściwie zadać pytania, na które nie do końca sam znam odpowiedzi. Miałem przyjemność uczestniczyć w otwarciu wystawy zorganizowanej przez Muzeum Sztuki w Bazylei we współpracy z madryckim Prado. Piszę przyjemność, choć nie jestem szczególnym miłośnikiem takich imprez. Wernisaż składał się z trzech wystąpień, następnie wina i czipsów. Jednak nastrój panujący w czasie przemówień znacząco różnił się od tego co sobie zwyczajowo wyobrażamy. Każdy z prelegentów, przy okazji przekazania merytorycznych informacji o wystawie i jej organizacji, potrafił wywołać śmiech publiczności. Nie były to salwy śmichu, ale było to świadectwo lekkości przemówień, a przede wszystkim uwagi i zasłuchania publiczności. A to rzecz wyjątkowa przy takich okazjach.
Wystawa „¡Hola Prado!” jest rewanżem za wypożyczenie w 2015 roku do Madrytu 10 najlepszych obrazów Picassa z kolekcji w Bazylei, które prezentowane były w Wielkiej Galerii Prado (por. galeria 10 x Picasso). Było to możliwe w związku z rozbudową Kunstmuseum i jego czasowym zamknięciem. Teraz 26 obrazów z Hiszpanii, od późnego średniowiecza do czasów Oświecenia, pokazywanych jest w niedawno otwartym skrzydle muzeum w Bazylei. Zostały one uzupełnione o dzieła wybrane z kolekcji własnej. W większości dobrano je w pary, które mają wejść ze sobą w tytułowy dialog. W efekcie powstała średniej wielkości wystawa, o której plusy i minusy chciałbym się zapytać. Wybór oddaje charakter obu kolekcji. Obrazy sprowadzone z Madrytu to głównie dzieła włoskich oraz hiszpańskich mistrzów renesansu i baroku. Bazyleę reprezentuje przede wszystkim malarstwo północne. Są wyjątki odwracające ten porządek. Dla przykładu wizerunek Georga Zorera autorstwa augsburskiego portrecisty Christophera Ambergera pochodzi z kolekcji Prado, a dwa obrazy hiszpańskie ze zbiorów Kunstmuseum. Jakie znaczące dzieła przyjechały z Hiszpanii? Zacząć trzeba od Tycjana na czele z „Alegorią Religii”, znany Velázquez i mało znany, za to duży Goya. Ze strony szwajcarskiej trzeba wymienić wczesnego, ale ważnego Rembrandta i przede wszystkim dzieła Hansa Holbeina Młodszego, z których Bazylea słynie. Na tym właściwie kończą się znane nazwiska. Oczywiście nie kończą się dobre obrazy, obie kolekcje mają zbiory na najwyższym poziomie. Nie zawsze nazwiska są najważniejsze. Takie wystawy to okazja, aby zwrócić uwagę na interesujące obrazy mniej znanych artystów. Przykładem może być świetne „Boże Narodzenie” prekursora baroku Frederico Barocciego, być może jego najbardziej popularny obraz. W portrecie jak zwykle trzyma poziom Giovanni Battista Moroni, a w martwej naturze Sebastian Stoskopff. W tym ostatnim gatunku prawdziwym arcydziełem jest obraz Felipe Ramíreza, oddający doskonale klimat hiszpańskiego baroku. Ucieszył mnie też wybór obrazu nieznanego francuskiego malarza przedstawiający personifikację chrześcijańskiej duszy przyjmującej na swoje ramiona krzyż. Ikonografia tego obrazy przyciągnęła mój wzrok w zeszłym roku na ekspozycji stałej w Prado. Jest to tak zadziwiające przedstawienie, że mimo anonimowego autora wybija się na tle tej ogromnej kolekcji. Wymieniłem kilka przykładów, bo tego typu wystawa jest okazją do wyłapania dzieł oryginalnych, interesujących z różnych powodów. Wiele spełnia to kryterium. Taka wystawa jest też okazją zobaczenia na wyjeździe arcydzieł przynoszących dreszczyk emocji nazwiskiem autora. Jak to się mówi – arcydzieł, znanych i lubianych. Trochę mi tego na tej wystawie brakuje. Mam wrażenie, że ostatnie prezentacje kolekcji Prado w Ameryce i Australii trochę więcej tego dreszczyku przynosiły (por. galeria Prado World Tour). A do Szwajcarii z Hiszpanii przecież aż tak daleko nie jest.

Najjaśniejszą stroną wystawy powinna być w tym przypadku realizacja jej koncepcji. Skoro brakuje arcydzieł, można skupić się na obrazach mniej znanych. Wybór dzieł ciekawych, które można ze sobą w zaskakujący sposób zestawić, daje duże możliwości. Czy aby na pewno? Zacznijmy od najbardziej ekscytującego połączenia tej wystawy. „Martwy Chrystus” Hansa Holbeina Młodszego zawisł obok „Baranka Bożego” Francisco de Zurbarána. Choć to różne epoki i sposoby obrazowania, to w obu przypadkach mamy mocny, właściwie wstrząsający przekaz. Dwa fascynujące dzieła dwóch wybitnych twórców. Jakby tego było mało do tej pary dodano jeszcze dwa obiekty. Studium przedstawiające owieczkę Holbeina oraz „Ukrzyżowanego Chrystusa z malarzem”, którym jest sam Zurbarán. Rysunek można uznać za rodzaj ciekawostki, za to niezwykły autoportret artysty jest wyjątkowy sam w sobie. Dopełnia parę obrazów, przed którymi my jesteśmy postawieni tak jak malarz trwa pod krucyfiksem. My kontemplujemy malowidła, tak jak Zurbarán wpatruje się w twarz umęczonego Zbawiciela.

Jakie jeszcze zestawienia można wymienić? Które wiszące obok siebie obrazy przyciągną naszą uwagę? „Święty Hieronim” Lorenza Lotta sąsiaduje z tym samym tematem ukazanym przez Hansa Memlinga. Nie odbiera to oryginalności ekstazie ukazanej przez włoskiego mistrza, ale służy wyłącznie porównaniu malarstwa Południa i Północy. I to na przykładzie malarzy żyjących w różnym czasie. Układ wystawy jest tematyczny, portrety zestawione są z portretami, pejzaże z pejzażami, martwe natury z martwymi naturami. I zazwyczaj niewiele z tego wynika. Chwilę się zastanawiałem co łączy „Chustę św. Weroniki” Jacopo Amigoniego z „Bożym Narodzeniem” Hansa Baldunga Griena. Połączenie wydaje się bardzo oryginalne, ale odpowiedź jest prosta – putta, czyli znowu nie wychodzimy poza dość płytką ikonografię. Wyjątkowo zirytowało mnie zestawienie „Ecce Homo” Tycjana z „Biczowaniem” Holbeina. W pierwszej chwili wydaje się ciekawe, dwaj wielcy twórcy w tematyce pasyjnej. Obraz wenecki (nie przeszkadza mu to, że jest uznawany za częściowe dzieło warsztatu) to przykład późnej twórczości mistrza. Obraz Holbeina powstał w Bazylei, kiedy ten dopiero zaczynał karierę. Gdyby były dwa późne obrazy, lub dwa wczesne, ale tak? Co z tego wynika? Zestawienie obrazów narracyjnych Rembrandta i Murilla wydaje się być przykładem porównania formalnego – dwa małe, tłoczne obrazy dwóch barokowych malarzy. Jakieś głębsze wnioski? Jakikolwiek dreszczyk? Mnie zainteresowało jeszcze powieszenie obok siebie 4 obrazów przedstawiających Św. Jana Ewangelistę. Choć obraz z warsztatu El Greca pasuje tu jak pięść do nosa, to do barokowych obrazów nic nie mam – ładnie zestawione. Ale mnie i tak najbardziej przyciągnął obraz łączony z warsztatem Leonarda da Vinci. Mimo, że tak jak większość dzieł naśladowców mistrza dość paskudny.
Coś tam jeszcze by się znalazło, kilka par może skłonić do pewnych refleksji. „Martwy Chrystus” i „Agnus Dei” wybijają się szczególnie. Gdyby takich konfiguracji było więcej. Czy zaszwankowała zbyt prosta koncepcja? Czy jej wykonanie? Zbyt obszerne potraktowanie tematu? Te pytania pozostawiam otwarte. Tylko dodam, że nie przekreślam tej wystawy zupełnie, widzę sporo jej pozytywów. Rozumiem też, że jest to wystawa ‘oszczędnościowa’, kiedyś już na ten temat na ‘artdone’ pisałem (por. post Bezbarwnie w NGL). Takie też są potrzebne. Towarzyszy jej bardzo zgrabny katalog, niedrogi (co też jest ważne), ale ma się wrażenie, że podwójnie omawiane dzieła mogłyby być omówione oddzielnie. I nic by się nie stało. Wzbudził za to moje wątpliwości tytuł wystawy. Unika szczęśliwie określenia ‘arcydzieła z…’, zresztą w tym przypadku niezbyt byłoby to na miejscu. Jednak uważam go za wyjątkowo banalny. Odpowiedź otrzymałem na wernisażu, tytuł wymyślony został przez szefa działu marketingu. Nikt mnie nie musi przekonywać jak ważny jest to dla każdego muzeum dział. Ale może jednak tytuły niech nadają autorzy wystaw? Kurator na otwarciu skomentował go dowcipem, ale mam wrażenie, ze też nie był zachwycony. Jeżeli ktoś odwiedzi Bazyleę w wakacyjnym okresie to polecam wizytę na wystawie „¡Hola Prado!”. Warto wyrobić sobie własne zdanie i zobaczyć sporo ciekawych prac. A podróżujących do Madrytu ostrzegam, że w Prado brakuje kilku obrazów, jednak nie tych najważniejszych.

¡Hola Prado! Zwei Sammlungen im Dialog / ¡Hola Prado! Two Collections in Dialogue – 08.04.2017-20.08.2017 – Kunstmuseum Basel, Bazylea

Wystawy 2016 – podsumowanie część I

Tagi

barok baroque, renesans renaissance, starożytność ancient art, średniowiecze Middle Ages

Koniec roku już niedługo, nadszedł czas przypomnienia sobie najciekawszych wystaw ostatnich 12 miesięcy. Wzorem zeszłego roku (por. post Wystawy 2015 podsumowanie I oraz post Wystawy 2015 podsumowanie II) swoją kompilację muszę podzielić na dwie części. Zaczniemy od sztuki dawnej, a potem zajmiemy się nowoczesnością i współczesnością. Ograniczam się prawie wyłącznie do wystaw, które widziałem i prawie wyłącznie do tych, które rozpoczęły się w 2016. Prawie – jak wiadomo – robi różnicę, więc nie muszę się trzymać tych zasad zbyt restrykcyjnie. Nie będzie w tym roku wyodrębnionej listy wystaw najgorszych. Po pierwsze dlatego, że mało było wystaw, które mógłbym uznać za wyjątkowo złe. Po drugie, że lepiej skupiać się na pozytywach.

STAROŻYTNOŚĆ / ŚREDNIOWIECZE

Wystaw sztuki najdawniejszej jest organizowanych bardzo niewiele. Imponująca była ostatnia wystawa poświęcona starożytnemu Egiptowi w British Museum (por. galeria Zatopione skarby Egiptu I). Pamiętam jak wiele lat temu oglądałem w Berlinie ekspozycję poświęconą temu samemu tematowi, czyli odkryciu dwóch starożytnych miast, które znajdują się na dnie morza niedaleko Aleksandrii. Podobnie jak wtedy w stolicy Niemiec, również i w Londynie wykorzystano możliwość stworzenia scenografii wprowadzającej w klimat archeologii podmorskiej. W British Museum opowiedziano nie tylko historię sensacyjnych znalezisk, ale również ukazano szerszą panoramę cywilizacji egipskiej. Głównym atutem wystawy było sprowadzenie więszości zabytków z Egiptu, na czele z monumentalną rzeźbą przedstawiąjącą prawdopodobnie boga urodzaju Hapi, wydobytą oczywiście z morskich fal.

Skoro jesteśmy już w British Museum to warto wspomnieć o wystawie poświęconej Sycylii (por. galeria Sycylia i jej kultura I) ambitnie pokazującej wszystkie najwiażniejsze okresy z historii tego wielokulturowego regionu. Zaczynając od czasów prehistorycznych, poprzez starożytne cywilizacje Grecji i Rzymu, do rozwoju w czasach średniowiecza i wpływów bizantyjskich, normandzkich i islamskich. Wystawa się skończyła, zabytki powróciły do Włoch, a także muzeów w innych krajach, ale pozostał katalog, który jest najlepszym przewodnikiem po historii największej na Morzu Śródziemnym wyspy. Mam wrażenie, że najważniejszą ekspozycją sztuki czasów średniowiecza jest nadal trwająca w Muzeum Wiktorii i Alberta wystawa angielskiego haftu (por. galeria Arcydzieła hafciarstwa angielskiego). To wyjątkowa prezentacja, gdyż bogate zbiory kolekcji własnej uzupełniono o jedyne w swoim rodzaju wypożyczenia. Udało się sprowadzić zabytki z Muzeów Watykańskich, Metropolitan Museum w Nowym Jorku i Muzeum Cluny w Paryżu, ale też ze skarbców kościelnych. Opus Anglicanum, gdyż tak nazywano dzieła mistrzów hafciarstwa z Anglii, był fenomenem w całej średniowiecznej Europie. Obecnie zabytki są wypłowiałe i nadszarpnięte zębem czasu, ale nadal stanowią świadectwo wspaniałości tamtej epoki. Na wystawie zgromadzono nie tylko najlepsze przykłady tkanin, ale też ukazano rozwój haftu w kontekście innych dziedzin sztuki – malarstwa miniaturowego czy innych wyrobów rzemiosła artystycznego.

HIERONIM BOSCH

Rok 2016 w świecie wystaw należał bez wątpienia do niderlandzkiego mistrza Hieronima Boscha, zmarłego dokładnie 500 lat temu. Kiedy pojawiły się zapowiedzi wielkich rocznicowych wystaw w ’s-Hertogenbosch i Madrycie nie przypuszczałem, że będą to dwie różne wystawy. Przecież malarskich dzieł Boscha jest raptem około 20 i prawie wszystkie zostały sprowadzone na obie wystawy. Dlaczego muzea nie były w stanie zgodnie współpracować? Wystawę w Holandii (por. galeria Hieronim Bosch. Wystawa stulecia I) poprzedzał kilkuletni projekt badawczo-konserwatorski. Ostatnie badania wprowadziły spore zmiany atrybucyjne, z którymi specjaliści z Prado się nie zgadzają. Madryckie muzeum, które posiada największą liczbę obrazów Boscha, zdecydowało się wysłać po raz pierwszy do Holandii tryptyk „Wóz z sianem” (por. post Arcydzieło wraca po 450 latach). Jednak w ostaniej chwili odmówiło wypożyczenia dzieł, których autorstwo jest podważane. Większość ważnych dzieł Boscha z wystawy w jego rodzinnym mieście pojechało do Madrytu na zupełnie inną wystawę. W efekcie wystawa Boscha w Hiszpanii (por. galeria Bosch według Prado I) zgromadziła więcej jego obrazów. Czy była lepsza? Trudno powiedzieć. Trzeba przyznać, że obie wystawy były imponujące. Na obu obok dzieł Boscha pojawiły się niezwykle ciekawe zabytki ukazujące jego twórczość w szerokim kontekście. Wystawy przyniosły też dość rzadką sytuację, iż w przypadku kilku obrazów nie mamy aktualnego, jasnego stanowiska dotyczącego atrybucji obrazów. Wydaje mi się, że na większe uznanie zasługuje wystawa w Holandii. Dokładniej przedstawiła zagadnienie rysunku w warsztacie Boscha. Scenografia była bardziej klimatyczna w porównaniu z ascetyczną bielą sal w Prado. A przede wszystkim na uznanie zasługuje niezwykły wysiłek, jaki został włożony w badania i konserwację wielu prac oraz w organizację samej wystawy. W ’s-Hertogenbosch nie ma ani jednego dzieła Hieronima Boscha, a jednak niewielkiemu Noordbrabants Museum udało się na ekspozycji zgromadzić zaskakująco dużą liczbę wypożyczeń. Niewątpliwie obie wystawy były historycznymi wydarzeniami. Pozostał lekki niesmak w związku z brakiem współpracy, ale dzięki niemu odbyły się dwie świetne wystawy.

Zachowanych obrazów Hieronima Boscha jest niewiele, choć za życia był artystą uznanym i jeszcze po śmierci bardzo wpływowym. Zamieszanie związane z rocznicą śmierci uświadomiło, że funkcjonowanie warsztatu Boscha, repliki i kopie, inspiracje jego dziełami to wyjątkowo ciekawe zagadnienia do tej pory w dużym stopniu ignorowane. Muzea wyszukują w swoich magazynach obrazy, które nie są dziełami samego Boscha, ale należą do szerokiej sfery jego oddziaływania. Petersburski Ermitaż odczyścił i pokazuje właśnie swoją wersję głównej kwatery „Ogrodu rozkoszy ziemskich”. W Berlinie trwa pokaz, gdzie obok „Św. Jana na Patmos” autorstwa mistrza eksponowana jest kopia tryptyku „Sądu Ostatecznego” pędzla Łukasza Cranach Starszego. Najciekawszą wystawę poświęconą zagadnieniu oddziaływania Boscha na późniejszą sztukę zorganizowano w tym roku w Hamburgu we współpracy z Muzeami Drezdeńskimi (por. galeria Graficzna tradycja Hieronima Boscha). Dało to dostęp do bogatych zbiorów graficznych, a to właśnie poprzez grafikę w dużej części przenosiły się wzorce czerpane z jego twórczości. Miejmy nadzieję, że tego typu wystaw będzie więcej, bo na następną wystawę twórczości samego Hieronima Boscha nie mamy co liczyć.

RENESANS

Spośród wystaw poświęconych czasom renesansu na wyróżnienie zasługuje próba ukazania kultury całej epoki odrodzenia (por. galeria Metamorfozy renesansowej Europy I). Miała ona miejsce w Zurychu z okazji oddania do użytku nowego skrzydła tamtejszego Muzeum Narodowego. Jest to muzeum o profilu bardziej historycznym niż artystycznym, stąd też wystawa ukazywała ogólnokulturowe zagadnienia, a nie tylko dotyczyła sztuki. Mocny akcent położony został na rozwój drukarstwa, ale też grafiki, której unikalne przykłady wypożyczono z przebogatych zbiorów zuryskiej politechniki (ETH). Gwiazdą wystawy była „Madonna burmistrza Meyera” Hansa Holbeina Młodszego, ale nie zabrakło też wielu innych wyjątkowych dzieł z muzeów całego świata i kolekcji prywatnych m.in. ze zbiorów królowej Elżbiety II oraz XX Liechtensteinu. Wystawa we frankfurckim muzeum Städel dotyczyła wybranego momentu w rozwoju sztuki renesansu – manieryzmu we Florencji (por. galeria Mistrzowie manieryzmu florenckiego I). Bogaty wybór świetnych dzieł, staranna aranżacja (stworzono nawet kopię wnętrza przedsionka Laurenziany projektu Michała Anioła), obszerny katalog czynią z tej wystawy jedno z najbardziej udanych przedsięwzięć w tym roku. Być może nie aż tak efektowna, bo też mniejsza, była wystawa dotycząca malarstwa weneckiego początku XVI wieku (por. galeria Giorgione, Tycjan, Bellini i malarstwo weneckie I) zorganizowana przez Królewską Akademię Sztuk Pięknych w Londynie. Dreszczyk emocji wywoływały słynne dzieła wielkich wenecjan – Giorgiona i Tycjana, na czele z „La Vecchią” autorstwa tego pierwszego, wypożyczoną z weneckiej Akademii. Jednak z równym zaineresowaniem można było oglądać obrazy mniej znanych twórców. Początki Złotego Wieku malarstwa weneckiego to okres intrygujący i tylko można żałować, że wystawa miała tak kameralny charakter.

500 lat temu nie tylko zmarł Hieronim Bosch, ale również z Włoch do Francji przyjechał Leonardo da Vinci. O tym wydarzeniu przypomniała wystawa zorganizowana w ambasadzie włoskiej w Paryżu (por. galeria Leonardo w ambasadzie Włoch w Paryżu). Katalog jej towarzyszący zawiera ostatnio przebadane itinerarium podróży genialnego artysty. Sama wystawa była niewielka, atrakcyjności dodawała jej możliwość obejrzenia pięknych wnętrz ambasady. Z Leonardem jest podobny problem jak z Boschem, obrazów jest bardzo mało i są one pilnie strzeżone przez posiadające je muzea. W Paryżu można było zobaczyć tylko jedno dzieło mistrza – „La Scapiliatę” z Galerii Narodowej w Parmie, piękne studium kobiecej głowy. Trzon wystawy stanowiły dzieła pochodzące z warsztatu Leonarda oraz namalowane przez jego uczniów. Nawet jeżeli nie dorastają klasą obrazom mistrza, to zasługują na większą uwagę historii sztuki (znowu analogia do Boscha).

Ostatnia wystawa dotycząca sztuki renesansu, którą chciałbym zaprezentować, należy do moich tegorocznych faworytów. Aby ją zobaczyć trzeba pojechać do połowy stycznia 2017 roku do Rotterdamu. Sama wystawa przenosi nas do Florencji za sprawą zgromadzonych dzieł Fra Bartolommeo (por. galeria Fra Bartolommeo w Museum Boijmans Van Beuningen). Nikogo nie trzeba przekonywać o znaczeniu sztuki we Florencji na początku XVI wieku. Działali tu Leonardo, Rafael i Michał Anioł, kiedy jednak opuścili stolicę Toskanii najważniejszym malarzem stał się, mocno obecnie zapomniany, Fra Bartolommeo. Po artyście pozostało blisko 1000 rysunków, z czego połowa znajduje się w zbiorach w Rotterdamie. Muzeum Boijmans Van Beuningen nie poszło jednak na łatwiznę, ale starannie je wyselekcjonowało uzupełniając wypożyczeniami z najważnieszych zbiorów rysunkowych na świecie (Uffizi, British Museum, Luwr, Met, Albertina, Berlin). Najtrudniej wypożyczyć dzieła malarskie z czasów renesanu, przeszkodą są względy techniczne, konserwatorskie, ale też czasami ich rozmiary. W Rotterdamie obrazów jest niewiele, ale więcej nie potrzeba. Wystawa ma klarowny układ, wynikający z jej koncepcji, podkreślony świetną scenografią. Wybrane przykłady doskonale ilustrują tajniki warsztatu artysty będącego reprezentantem dojrzałego renesansu.

BAROK

Gdybym musiał się zdecydować, którą wystawę uznać za najlepszą w 2016 roku to chyba bym się zdecydował na prezentację sztuki hiszpańskiej XVII wieku w Berlinie (por. galeria Złoty Wiek sztuki hiszpańskiej I). Na pewno dostarczyła mi największego zaskoczenia swoim rozmachem, wielkością, doborem dzieł. Były na niej i wielkie arcydzieła i mało znane, a ciekawe prace wypożyczone ze słynnych muzeów i zupełnie nieznanych miejsc. Pełna panorama barokowej sztuki hiszpańskiej, uwzględniajaca wszystkie ważne ośrodki, kładąca nacisk na związki pomiędzy malarstwem i rzeźbą, uzupełniona o pokaz rysunków ze zbiorów berlińskich. Wystawę tylko odrobinę uszczuploną można do marca 2017 roku oglądać w Monachium. Na przełomie 2015 i 2016 roku w Amsterdamie miała miejsce wystawa, która również prezentowała hiszpańskich mistrzów (por. galeria Hiszpańskie malarstwo z Ermitażu). W tym przypadku wszystkie dzieła przyjechały z jednego muzeum – petersburskiego Ermitażu. I choć pochodziły z różnych okresów w sztuce to jednak wiek XVII był najpełniej reprezentowany. Skoro jesteśmy przy Hiszpanii to warto wspomnieć o wystawie w Madrycie zbierającej dzieła włoskiego baroku z zbiorów królewskich (por. galeria Włoski barok w Palacio Real de Madrid). Spora ich część przeszła konserwację, wydano solidny katalog (szkoda, że tylko po hiszpańsku). Wiele z tych obrazów było do tej pory mało znanych, gdyż były rozproszone po pałacach i rezydencjach. Teraz zajaśniały należytym blaskiem.

Najsłynnieszym obrazem w zbiorach królewskich w Madrycie jest bez wątpienia późne dzieło Caravaggia „Salome z głową św. Jana”. I tym samym przeszliśmy do następnego wątku barokowych wystaw 2016 roku. Caravaggio to kolejny, po Boschu i Leonardzie, artysta, którego dzieł jest niewlele, a tym samym trudno o zorganizowanie mu wystawy. Ale jego malarstwo było licznie naśladowane przez artystów z wielu stron Europy. Dwie niedawne wystawy dowiodły, że warto bardziej pochylić się nad zjawiskiem caravaggionizmu. Obie uwzględniały kilka obrazów samego Caravaggia, ale ich trzon to prace inspirujących się nim malarzy. Dosyć głośno jest o wystawie caravaggionizmu nadal trwającej w Londynie (por. galeria Caravaggio i caravaggioniści I). Będzie ją można później zobaczyć w Dublinie i Edynburgu. Pozytywne recenzje są w pełni zasłużone. Udało się zaprezentować różne oblicza tego nurtu przy użyciu w większości obrazów pochodzących z brytyjskich kolekcji, ale bardzo starannie dobranych. Odrobinę rozczarowująca jest publikacja towarzysząca wystawie. Choć posiada noty katalogowe o każdym z obrazów, co bardzo lubię, to eseje pozostawiają uczucie niedosytu. Druga wystawa poświęcona caravaggionizmowi odbyła się w Madrycie (por. galeria Caravaggio i malarze z Północy I) i choć była ograniczona do naśladowców pochodzących zza Alp to wcale nie ustępowała poziomem londyńskiej następczyni (tylko dwa obrazy samego Caravaggia powtórzyły się na obu wystawach). To nie koniec zainteresowania caravaggionizmem. W 2017 roku dotrze do Paryża z Nowego Jorku pierwsza wystawa monograficzna najciekawszego malarza francuskiego tego nurtu Valentina de Boulogne (por. galeria Valentin de Boulogne. Francuski Caravaggio? I). A w 2019 roku możemy liczyć na dużą ekspozycję poświęconą holenderskim naśladowcom włoskiego mistrza, która pokazywana zostanie w Utrechcie, a następnie w Monachium.

Tak jak w Rotterdamie zachwycony byłem wystawą Fra Bartolommeo, podobnie duże wrażenie zrobiła na mnie wystawa Herculesa Segersa w Amsterdamie (por. galeria Niesamowity Hercules Segers I). W obu przypadkach to artyści stosunkowo mało znani. Na obu wystawach niewiele jest malarstwa. W przypadku Segersa wynika to z małej liczby znanych nam jego obrazów. Tu analogie się kończą. W Rotterdamie pokazywany jest mistrz renesansowej harmonii, w Amsterdamie niepokojący twórca zapowiadający epokę barokowych kontarastów. Fra Bartolommeo jaśnieje na tle białej scenografii, Herculesa Segersa trzeba szukać w mrokach ekspozycji. Najciekawszą dziedziną jego twórczości była grafika i eksperymenty z nią związane. W Amsterdamie zgromadzono imponującą liczbę odbitek, które tylko w takim nasyceniu pozwalają w pełni docenić innowacyjność autora. Prace prezentują się wspaniale wyeksponowane światłem na tle ciemnych ścian (por. video Hercules Segers exhibition 2016). Z pozostałych monografii poświęconych artystom XVII wieku można wymienić kończącą się w Londynie (a wcześniej pokazywaną w Amsterdamie) wystawę bardzo młodo zmarłego holenderskiego pejzażysty Adriaena van de Velde (por. galeria Adriaen van de Velde i pejzaż I) oraz jeszcze dwie wystawy, które znam tylko z katalogów – francuskiego luministy Georgesa de La Toura w Madrycie (por. galeria Georges de La Tour 1593-1652 I) oraz holenderskiego klasycysty Caesara van Everdingen w muzeum w Alkmaarze (w 2017 roku tę drugą będzie można zobaczyć w Helsinkach).

TEMATY I INSPIRACJE

Okazuje się, że niewiele było (lub mi niewiele udało się zobaczyć) przekrojowych wystaw tematycznych. Jak zwykle na wysokim poziomie była wystawa w paryskim Musée Marmottan Monet, która pokazywała motyw dziecka w różnych epokach (por. galeria Dziecko w malarstwie francuskim I). Zawsze wysoki poziom reprezentują też wystawy w Queens Gallery przy pałacu Buckingham w Londynie. To przestrzeń dedykowana wystawom tworzonym wyłącznie z dzieł z brytyjskiej kolekcji królewskiej. Tematem aktualnej wystawy są przedstawienia artystów w sztuce (por. galeria Wizerunki artystów z królewskiej kolekcji I). Obok wyjątkowych arcydzieł (m.in. genialnego autoportretu Artemisii Gentileschi oraz najsłynniejszego wizerunku Leonarda da Vinci) są na tej wystawie prace skromniejszego kalibru, ale całość stanowi bardzo smakowity kąsek.

Łączenie sztuki dawnej i współczesnej jak wiadomo to rzecz trudna, ale też popularna. W Karlsruhe kończy się właśnie wystawa zestawiająca prace Albrecht Dürer i pochodzącego z Afryki Południowej Williama Kentridge’a (por. galeria Albrecht Dürer / William Kentridge I). Widziałem jej poprzednią odsłonę w Berlinie, która pozostawiła we mnie mieszane, choć raczej pozytwne uczucia. Twórczości Kentridge’a nie można odmówić nawiązań do tradycji sztuki, a nawet bezpośrednich inspiracji Dürerem. Wystawie towarzyszy wnikliwy, ale mało klarowny w swoim układzie katalog. Wszystko razem oscyluje pomiędzy inspirującym a irytującym. W przypadku drugiej wystawy, którą w tym miejscu chciałem wymienić, Albrecht Dürer zajmuje również centralne miejsce. Dosłownie. Inspiracja polega tu jednak na czymś zupełnie innym. Wiedeńskie Kunsthistorisches Museum po raz drugi zaprosiło uznanego współczesnego artystę, aby stworzył wystawę opierającą się o zbiory własne muzeum. W tym roku jest to brytyjski rzeźbiarz Edmund de Waal (relacja na ‚artdone’ wkrótce), który przygotowywał swoją ekspozycję przez 3 lata, wielokrotnie odwiedzając Wiedeń. Punktem wyjścia była wizja Albrecht Dürer, a właściwie jego sen, o potopie zalewającym świat. Renesansowy artysta przedstawił go i opisał w jednym ze swoich szkicowników. Już dla zobaczenia oryginału tej akwareli warto wybrać się na tę wystawę. Ale nie tylko. Apokaliptyczna wizja stała się inspiracją dla mrocznej prezentacji (w sensie scenografii, ale też klimatu) składającej się z intrygujących dzieł wyszukanych częściowo przez Edmunda de Waala w magazynach muzealnych. Dominują przykłady rzemiosła artystycznego o skomplikowanych formach kontastujących z minimalistyczną twórczością samego artysty. Jego własna praca skromnie kryje się w ciemnościach ekspozycji, złowrogo dopełniając jej przekaz. To niewątpliwie jedna z moich ulubionych wystaw roku 2016, dowód, że takie eksperymenty warto przeprowadzać.

WYSTAWY W POLSCE

Na koniec dwa słowa o wystawach polskich. Nie na wszystkie, które chciałem zobaczyć, udało mi się dotrzeć, ale niewątpliwie numerem jeden w 2016 roku była dla mnie wystawa renesansu włoskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie (por. galeria Renesans na północy Włoch I). Ja wiem, że polska publiczność spragniona jest dzieł słynnych artystów. W tym przypadku było ich jak na lekarstwo, tylko mniej znany obraz Rafaela pasował do tej kategorii i mógł zachwycić każdego. Jednak na wystawie nie brakowało świetnych obrazów, choć mniej popularnych malarzy. Bogaty wybór prac Sofonisby Anguissoli, obrazy Lorenza Lotta, Moretto da Brescii, Giovanniego Battisty Moroniego czy świetne płótno Dosso Dossiego pochodzące z kolekcji Lanckorońskich to szczególnie jasne punkty tej wystawy. Raz jeszcze okazało się, że w polskich zbiorach są perełki, które nie tracą blasku zestawione z obrazami wypożyczonymi z zagranicy. Bardzo udanym pomysłem było uzupełnienie ekspozycji przykładami renesansowego rzemiosła ze zbiorów MNW. Szkoda tylko, że nie udało się wydać wersji katalogu w języku angielskim. Jego forma graficzna też nie bardzo przypadła mi do gustu, no może przede wszystim okładka. Jednak palmę pierwszeństwa przyznaję tej wystawie przede wszystkim za koncepcję. Pokazywała ona niezwykle ciekawe, choć mniej znane, środowisko artystyczne renesansowych Włoch. Miałem okazję, dzięki udziałowi w programie edukacyjnym towarzyszącym wystawie, poznać ją dość dokładnie. To była wystawa, której nie powstydziłoby się żadne dobre muzeum europejskie. Dla równowagi trzeba wspomnieć, że i Muzeum Narodowe w Krakowie zaproponowało w wakacje ambitne przedsięwzięcie poświęcone ikonografii maryjnej z wieloma wypożyczeniami zagranicznymi (por. galeria Maria Matka Miłosierdzia I).

Na koniec pierwszej części przeglądu zostawiłem wystawę również z Muzeum Narodowego w Warszawie zatytułowaną „W muzeum wszystko wolno” (por. galeria Dzieci kuratorami wystawy I), którą uważam za mocno niedocenioną pod względem merytorycznym. Dlaczego był to wyjątkowy projekt udawiadniałem już kiedyś na ‚artdone’ (por. post Wystawa dla dorosłych).